Unutkanlık aslında bir çok kişinin yakındığı bir sorun olarak görülüp, asla unutmamak geçmişi hatırlamak isteriz. Peki yaşadıklarını unutmayıp da keşke unutabilsem diyen insanlarda var desek belki inanmazsınız. Unutkanlığın tam tersi olan bir hastalık var. Bu hastalık, Hipertimezi, hipertimestik sendrom ya da son derece üstün otobiyografik bellek (highly superior autobiographical memory) olarak nadir görülebilen bir nöropsikolojik bir durumdur. Bu yazımızda Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Hipertimezi nasıl anlaşılır? Nöropsikoloji, nedir? Otobiyografik bellek nedir? Hipertimezi hastalığı yaşayan kişiler hayatlarını nasıl devam ettirirler? sorularına cevap vermeye çalışacağız.

Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Nasıl anlaşılır?

Dünyada az kişi de görülen Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi hakkında yazılanları okuduğunuzda belki de şükür edip, oh be iyi ki unutuyorum diyeceksiniz. Hipertimezi hastalığına sahip insanlar yaşadıkları hiç bir günü unutmazlar. Geçmişte yaşanan sevinçler, kederler, kötü tecrübeler, kazalar, ölümler, mutluluklar, ayrılıklar gibi daha bir çok olayı devamlı daha dünmüş gibi hatırlarlar. Yazımıza başlamadan önce genel olarak Hipertimezi hakkında ön bilgiler verip, konumuzu genişleteceğiz.

Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Nasıl anlaşılır? | Beyin hala sırrı çözülemeyen merkezi bir organ

Hipertimezi (HSAM) nedir?

Hipertimezi kelime olarak “hyperthymesia” dan gelmiştir. Bu kelimenin Yunanca olduğu bilinmekte, kökleri olan kelimelerden ilki  thymesis (anlamı “hatırlama”), diğeri ise  Hyper (anlamı “aşırı”)  olarak birleşerek kullanılmıştır.

Nöropsikoloji, beyninin yapı ve işlemlerinin belirli psikolojik olaylarla arasında bağlantı kurup, anlamayı hedefleyen psikoloji dalıdır. Hipertimezi, hipertimestik sendrom veya son derece üstün otobiyografik bellek (highly superior autobiographical memory) hastalığı da tıbbi olarak psikoloji dalı olan Nöropsikoloji uzmanları tarafından incelenen özel bir nadir durumdur.

Hipertimezi hastalığı olan kişiler normal insanlara göre unutkanlık olayı yoktur. Otobiyografik bellek, geçmişte yaşanılan olayları beyinde istenildiğinde geri çağrılmak üzere bir fihriste benzer. Hipertimezi hastalığı olan kişilerin Otobiyografik bellekleri mükemmel bir şekilde çalışır. Geçmişindeki olayları hatırlamak için harika bir kapasitesi vardır. Normal insana göre daha çok düşünmeye zaman ayırırlar.

2006 yılında ilk kez dünyaya bir nöropsikoloji dergisi Neurocase tarafından bir makale ile tanıtıldı. Bir çok bilim insanı şaşırmıştı. Elizabeth Parker, Larry Cahill, Dr. Paul Tejera ve James McGaugh  tarafından hazırlanan makale ile beynin ilginçliği daha da artacaktı.

Bilim insanları Hipertimezi hastalığı olan kişileri incelemişler ama kesin olarak şudur diyebilecekleri bir neden bulamamışlardır. Hipertimezi hastalığı hakkında daha çok tahmin edilen, beynin korteks yapısında değişik yapıların farklılıkları ve temporal lobun orantısız olarak gelişmesidir denmektedir.

Yunan dilinden gelen ‘aşırı hatırlama’ anlamındaki Hipertimezi kişilere bir tarih sorduğunuzda, o gün yaşadıklarını, o gün neler yaptığını, sosyal aktivitelerini, tek tek anlatıp sizi şaşırtabilirler. Normal bir insan geçmişteki bir şeyi hatırlamak için elinden gelen bir çok çaba göstermesine rağmen, Hipertimezi hastalığı olan kişiler hiç zorlanmadan, rahatlıkla anlatırlar. Hatta acaba gibi bir tereddüt ifadeleri de bırakmazlar.

Bir çok kişinin hayali olan hiç unutmamak, her şeyi hatırlamak beynin fonksiyonlarından biri olduğu da görülmekte. Unutkanlığın aslında çokta kötü bir şey olmadığını Hipertimezi olan kişilerin anlattıklarını okuduğunuzda içinizden geçireceksiniz. Belki ilk okuduğunuzda kulağınıza hoş gelen hiç unutmamak, sonrasında bir acıya dönüşebiliyor. Yaşamı adeta bir loop yani döngüye çeviren Hipertimezi hastalığında hatırlama bir anı tetiklenirse diğerini otomatik olarak canlandırıyor. Hayatında bir davranış yapsa geçmişteki bir anı ile tekrar canlanıyor. Mesela kitap okurken ilk okuduğu kitapları ardından diğer kitapları bir bir sıralanıyor. Bu yüzden de düşünmeye çok zaman ayırırlar.

Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Nasıl anlaşılır? | Hipertimezi olan kişiler geçmiş günlerini ayrıntılı olarak hatırlarlar

Hipertimezi (HSAM) Nasıl anlaşılır? Tedavisi var mı?

Hafızam çok güçlü demek ayrı 15 sene önce yaşanılan bir tren binme olayındaki ayrıntıları hatırlamak ayrı bir şey. Eğer bundan 15 sene önce okuduğunuz bir kitabı hangi tarihte alıp, hangi tarihte bitirip ve bunun hangi güne denk geldiğini biliyorsanız bir sorun var demektir. Günümüzde gelişmiş MR cihazları fiziki olarak Hipertimezi hastalığına sahip olunup olunmadığını belirleyebiliyor.

Hipertimezi (HSAM) Tedavisi ise şu an için bilimsel bir yöntem yok.

Şimdi gelin Hipertimezi olan insanların neler yaşadıklarını bakalım.

Okumadan Geçme: İnsan hafızasının sınırı var mı? Hafıza (Bellek) kapasitesi nasıl artar?

Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Nasıl anlaşılır? | Hipertimezi hastaları diğer insanlara göre daha çok düşünür

Yaşadığı hiçbir günü unutmayan insanlar

Hayatımızı yaşarken yaşanan olaylar hafızamızdan silinmez ama yavaş yavaş üstü tozlanan bir kitaba benzer. İlk okula gidişiniz, ilk mezuniyet anınız gibi daha bir çok ilkler olarak önemli görülen anılarda zaman geçtikçe unutulması görülebilir. Unutmak bazen iyidir. Hayatta bazen her şey iyi gitmez. Yaşanan ayrılıklar, kavgalar gibi kötü anılar da zamanla unutur geçeriz.

Ama enderde olsa dünyada bazı Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi olan kişiler bizim kadar şanslı değiller.

Hipertimezi (HSAM) hastası olan Nima Veiseh, hayatının son 15 senesini her haliyle hatırlıyor. 15 sene içinde her günün hava durumunu, o gün hangi elbiseyi giydiğini, hatta hangi renk olduğunu bile hatırlıyor. O gün kalkıp nerelere gittiğini, yolculuklarını ve başına gelen iyi yada kötü olan her şeyi tereddüt etmeden hatırlayabiliyor.

Nima Veiseh kafasının içinde bir video player olduğunu düşünüyor. Hangi günün kasetini koyarsa o günü sabahtan akşama canlı olarak gösteriyor. Nima Veiseh Hipertimezi hastalığı ne zaman başladığını biliyor. Çünkü o günden sonra tüm günlerin kayıtları var. 20 Aralık 2000 tarihinde 16. yaşını kutlarken verdiği doğum günü partisinde bir kıza aşık olmasıyla başlıyor. Aşık olduğunda beyin fonksiyonlarında bir anormalleşme olduğunu düşünüyor. Hafızası daha önceleri de iyi olduğu için ilk yıllarda pek önemsememiş. Fakat ilerleyen yaşlarında gittikçe sorun belli olmaya başlamış

Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Nasıl anlaşılır? | Hipertimezi hastası ressam Nima Veiseh

Nöropsikoloji bu konuyla çok yakından ilgileniyor. Beynin ve hafızanın bu kadar ilginç bir hastalıkla ilişkisi Nörologları da heyecanlandırıyor. Otobiyografik hafıza HSAM ilk defa 2000’li yıllarda gündeme bomba gibi düştü. Jill Price adlı bir kadın, 12 yaşından itibaren hayatının tüm günleri hatırladığını bir mail yazarak, nörolog ve hafıza uzmanı Jim McGaugh’a gönderdi. Mailde yardım istiyordu.

Jim McGaugh, Jill Price’ı incelemek için kliniğine çağırdı. Price’ı bir çok kez kliniğine çağırıp, farklı sorular sordu ve gizlice bunları kayıt altına aldı. En son gelişinde ona direk önceki geldiği günlerde neler sorduğu ve ne yaptıkları ile ilgili sorular sorunca, aldığı cevapların doğruluğu ile daha önce karşılaşmadığı bir durumla karşılaştı. Jill Price doğru söylüyordu.

Olay medyaya yansıdı ve bu tip hastaların var olduğu da görülmeye başladı. 30’a yakın aynı tipte soruna sahip insan Kaliforniya Üniversitesi’ne başvurmuştu.

Aşırı hatırlama hastalığı Hipertimezi nedir? Nasıl anlaşılır? | Hipertimezi için yardım isteyen ilk kişi Jill Price

Kaliforniya Üniversitesi Hipertimezi hastalarını incelemeye başladı

Hipertimezi hastalarını inceleyen bilim insanlarının dikkatini çeken ise hastaların kendilerine ait anılarını çok iyi hatırlarken, rastgele hazırlanmış bir kelime listesini diğer insanlardan daha iyi bir şekilde hatırlamıyorlardı.

Kaliforniya Üniversitesi’nde yapılan araştırmalarda, hem Hipertimezi hastalarını hemde normal insanları bir araya getirerek yapmaya başladı. Hafta, aylık ve yıllık olarak yaşanılan anıları kayıt altına alındıktan sonra, kontrollere başlandı. Normal insanlar yaşadığı olayları hafızalarında silindiği görülürken, HSAM yani Otobiyografik bellekleri çok iyi olan Hipertimezi hastalarında anıların taze kaldığı gözlemlendi.

Kaliforniya Üniversitesi bu kişilerin beyin taramalarını da yaptı. Fakat diğer insanlara göre, anatomik farklılık olmadığı gözlemlendi. Analitik düşünmeyi sağlayan beynin ön loblarındaki hipokampüs arasında daha fazla bağlantı olduğu da anlaşıldı. Yani bu hastalar yapılan işleri diğer insanlara göre daha çok konsantre olup, kendilerini çokça kaptırabildiği görüldü.

Böylece yaşanan olay sağlam temel oluşturur ve devamlı bu anı şekilde sık sık hatırlanması sağlanıyor. Böylece o anı hafızada güçlü kalıyor ve devamlı hatırlanıyor. Fakat bilim insanları bunun nasıl tetiklendiği hakkında fikri yok.

Peki normal insanda bu şekilde bir yetenek kazanabilir mi? Bunu bilim insanları da şu an için bunun peşinde diyebiliriz.

Ama devamlı anlattığınız bir anıyı hiç unutmadığınızı ve yıllar sonra tekrar tekrar anlatırız. Mesela askerlik anıları gibi.

Fakat kötü anılarımızı unutmak istediğimizden onları tekrarlamaz ve hatırlamak da istemeyiz. Fakat HSAM kişiler de durum böyle değil. Onlarda iyi ve kötü anı seçme şansı yok.

Nima Veiseh, yaşadığı kötü olaylarda insanların ona affet ve unut dediğini söylüyorlar. Ama kendisinin unutmak gibi özelliğe sahip olmadığı için, insanları gerçekten affetmeyi istiyor. Ayrıca sadece diğer insanları değil kendimi de affetmeyi öğrenmem gerektiğini söylüyor.

Nima Veiseh yaşadığı acı ve pişmanlık olaylarını, kapanmayan açık yaralara benzetiyor. Bunlarla baş etmek için bu anılara takılmadan yaşamaya çalışıyor.