Mamut, Gliptodon (Armadillonun devi), Smilodon (uzun dişli kaplan) gibi hayvanları daha çok Buz devri animasyon filminde tanıdık.  On binlerce yıl önce bu hayvanlar gibi daha bir çok devasa tür günümüze ulaşamadı ve nesilleri tükendi. Şimdi ise 200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak söylenmeye başlandı. Büyük bir ihtimalle geriye kalan tek iri hayvanın sadece ineklerin olması, kutsal görüldükleri ve iyi bakıldıkları Hindistan faktörü denebilir. Bu yazımızda Hayvanların nesli nasıl tükenir? Büyük hayvanlar niçin tükendi? Nesli tükenen hayvanlar için ne yapılabilir? Neden 200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak? Son beyaz gergedan Sudan nasıl öldü? sorularına cevap arayacağız.

200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak! | Soyu tükenmiş hayvanlar listesindeki Smiladon’un resmi

200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak! Nesli tükenmiş iri hayvanlar nasıl yok oldu?

Milyonlarca yıl öncesinden günümüze ulaşan memeli hayvan fosillerini inceleyen bilim insanları, bu hayvanların insanoğlunun ilk ortaya çıkmasıyla birlikte soylarının tükendiğini keşfetti.

Bundan 13 bin yıl önce Kuzey Amerika’daki hayvan çeşitliliği günümüz Afrika’sındaki çeşitlilikten daha fazlaydı. Çeşitli at, deve, lama türleri ve nesli tükenmiş olan Gliptodon (Volkswagen büyüklüğünde armadilloya benzer bir hayvan) vardı. Bugünün Afrika aslanı ile aynı büyüklükte olan ve kılıç dişli kaplan olarak bilinen Smilodon, çayırlarda gizlenir, avlanmak için tembel hayvanın ve mamutun yolunu gözlerdi.

Yaklaşık 2 m uzunluğundaki dev su samuru, kocaman ağaçların tepesinde oturur ve sürekli tıkınırdı. Ve bu devasa hayvanlar sadece Kuzey Amerika’da değil, kıtaların tümünde vardı.

2.5 milyon yıl öncesinden 11.700 yıl öncesine kadar süren son buzul çağı olarak nitelendirilen pleistosen çağında kıtaların tümünde memeliler ortalama olarak epey iriydi.

2018 yılında Kenya’daki vahşi hayatı koruma bölgesi Ol Pejeta, büyüklük bakımından en büyük hayvanlardan biri olan, Sudan adındaki son beyaz gergedanın öldüğünü açıklamıştı. 45 yaşına kadar hayatta kalması sağlanan ama yaşadığı acılardan dolayı 45 yaşındaki Sudan’ın artık yürüyemeyecek duruma geldiği için ötenazi ile ölmüştü. Bu örneği yazımızın gerçekçiliği açısından biraz daha geniş anlatacağız.

Soyu tükenen hayvanlar yada nesli tükenen hayvanlar için neler yapılmalı? Neden hayvanların türleri azalıyor?

200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak! | Soyu tükenmiş hayvanlar listesindeki Mamut’un resmi

Büyük hayvanlar niçin tükendi?

Bilim insanları, daha küçük olan çoğu hayvan hayatta kalırken, bu büyük yaratıkların neslinin neden tükendiğini uzun süre araştırdı. New Mexico Üniversitesi’nden biyolog Felisa Smithve ekibi, milyonlarca yıl öncesinden günümüze ulaşan memeli fosillerini inceledi ve bu hayvanların insanoğlunun ilk ortaya çıkmasıyla birlikte soylarının tükendiğini keşfetti.

Eğer yok oluş bu hızda devam ederse, filler, gergedanlar, zürafalar, hipopotamlar, bizonlar, kaplanlar ve daha birçok büyük hayvan da, ataları gibi yakında yok olabilir. Çünkü insan eliyle başlatılan bu yok edişler, dolaylı ve dolaysız türlü şekillerde karşımıza çıkıyor.

Bunların başında aşırı ve yasa dışı avlanmak gibi doğrudan öldürme geliyor. Ve yaşam alanlarını ellerinden almak da doğrudan öldürme kadar zarar veriyor. Araştırma, bundan 200 yıl sonra hayatta kalan tek memelinin inek olabileceğini öne sürüyor.

200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak! | Soyu tükenmiş hayvanlar listesindeki Gliptodon’un resmi

Sudan bunun en son örneklerinden biri

1973’te Güney Sudan’da doğan Sudan, iki yıl sonra yakalanmış ve bugün Çek Cumhuriyeti olarak bilinen Çekoslovakya’da
Dvur Kralove Hayvanat Bahçesi’ne konmuştu. Her ne kadar doğal habitatından koparılmış da olsa, bu esaret onun için bir dönüm noktası oldu.

1970 ve 80’lerde, Orta Afrika’da yasa dışı avlanma çok yaygındı ve beyaz gergedanlar hedefteydi. 1990’larda, Kongo’da bulunan Garamba Ulusal Parkı’nda sadece bir düzine kadar beyaz gergedan hayatta kalabilmişti. 2000’lerin başında İkinci Kongo Savaşı yüzünden insanların yaşadığı acılar ve ekonomik istikrarsızlık, parkı arka plana itti. Park, savaş için para toplamak isteyen militan grupların istilasına uğradı. Gergedanlar öldürüldü ve boynuzları karaborsada satıldı. Beyaz gergedanlar azalırken, yakın akrabası olan güney beyaz gergedanlar (Ceratotherium simum simum) hızla artmaya başladı.

1900’lerin başında sayıları 20’den azken, koruma bölgeleri ve kontrollü avlanma önlemleri sayesinde bugün 20 binin üzerine çıktılar. Kuzey ve güney beyaz alt türler, yaklaşık bir milyon yıl önce genetik olarak birbirinden ayrılmıştı.

Sudan’ı kurtarmak 2009 yılında Dvur  Kralove Hayvanat Bahçesi, son bir çare olarak 4 beyaz gergedanı doğal çiftleşme için Ol Peteja’ya gönderdi. Aralarında, Sudan’dan başka bir de Suni adında bir erkek gergedan vardı. Suni ise 2014’te öldü. Burada Sudan, yaklaşık 283 hektarlık bir arazide otlarla ve sebzelerle beslendi ve yasa dışı avlananlara hedef olmaması için silahlı bekçiler tarafından koruma altına alındı.

Çok sıkı koruma tedbirlerine karşın “yasa dışı avlanma” ne yazık ki önüne geçilemiyor. 2017’de, Güney Afrika’da yapılan silahlı baskında, görevliler rehin alınmış ve iki bebek gergedan öldürülmüştü. Bu saldırıdan bir ay sonra Fransız bir hayvanat bahçesinde, boynuzları kesilmiş bir gergedan ölü bulunmuştu.

2014 yılında Sudan’ın soyunun devam ettirmek amacıyla yatıştırıcı ilaç altında spermleri toplandı. Yok olmakta olan türleri korumaya çalışan uzmanlar dondurulmuş spermleri “in vitro üreme” teknolojileri ve kök hücre nakilleri ile birleştirdiler. Bu tekniklerle elde edilecek embriyolar taşıyıcı bir beyaz gergedana nakledilecekti. Ne var ki Sudan’ın sperm kalitesi çok düşüktü. Bunun yanı sıra yaşa bağlı çok sayıda hastalıkla baş etmeye çabalıyordu. Hastalıklar Sudan’a çok büyük acılar vermeye başladığında uzmanlar ötenazi uygulamaya karar verdiler.

Dvur Kralove Hayvanat Bahçesi müdürü Jan Stejskal, “Sudan, insanın doğayla olan ilişkisinin gerçek bir sembolü. O, Orta Afrika’da yaşayan çok güzel ve büyüleyici bir hayvandı. Ve biz onun soyunu tükettik” dedi.

Ol Pejeta yetkilileri olayın daha büyük yansımaları olacağını şöyle dile getirdi:

“Bu heybetli hayvanların, açgözlü ve hırslı insanlar tarafından yok edilmesine şahit olmak korkunç üzücü. Üzerinde yaşadığımız dünyanın bir parçası olan kaç tür daha aynı şekilde yok olacak? Yaptığımızın canavarlık olduğunu ne zaman anlayacağız?”

200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak! | Soyu tükenmiş iri hayvanlar listesine giren Beyaz Gergedan

İklim değişikliği bu yok oluşta etkili değil

Smith ve ekibi, 65 milyon yıl öncesinden bugüne dek yaşamış olan kara memelilerini içeren bir veri tabanı oluşturdu. Zaman çizelgesini bir milyon yıllık aralıklara bölerek, memelilerin yok olma nedenlerini bu zaman aralıkları çerçevesinde inceledi. Smith araştırmalarının sonucunu şöyle özetliyor: “65 milyon yıl boyunca hayvan soylarının tükenişinde iklim değişikliğinin önemli bir rol oynamadığını keşfettik.”

Araştırmaya göre, bugün olduğu gibi, 125 bin yıl önce de büyük hayvanların soylarının tükenme oranı küçük olanlara göre daha fazlaydı. Yani, hayatta kalan hayvanların ortalama boyutu giderek küçülüyor. Ve bunda insan faktörü çok etkili. Ölümler doğumlardan fazla Los Angeles’teki La Brea Tar Pits Müzesi küratörü paleoekoloji uzmanı Emily Lindsey söz konusu çalışmaya dâhil olmamakla birlikte sonuçlarını şöyle değerlendiriyor:

“Bir hayvanın soyunu tüketmek, sonlan üyelerini öldürmek anlamına gelmiyor. Bunun için her yıl ürediklerinden daha fazlasını öldürmeniz gerekir. Eğer nüfusun yıllık üreme oranı, kayıpları telafi edemiyorsa, birkaç yüz ya da bin yıl içinde türler yok olur. Bu büyük hayvanların durumu özellikle hassas çünkü çok yavaş ürüyorlar. Örneğin mamutlar ve mastodonlar, iki yıl süren gebelikten sonra bir yavru doğurur. Bu nedenle, 100 bin mamut nüfusunu azaltmak, yılda iki kez ve çok sayıda üreyen 100 bin tavşan nüfusunu azaltmaktan daha kolaydır.Smith’e göre, öldürme becerisi insana atalarından miras kalan bir özellik.”

Bu araştırmadan şu önemli dersin çıkartılması gerektiğine dikkat çekiyor:

“Bugün artık yüksek yaşam standardımızı sürdürmeye yönelik aşırı tüketim alışkanlığımızı terkedip, çevremizi korumaya odaklı korumacı bir strateji geliştirmek zorundayız.”

200 yıl sonra nesli tükenmeyen tek iri hayvan inek olacak! | Soyu tükenmiş iri hayvanlar listesine giren Beyaz Gergedan 45 yaşında ötenazi ile yaşama veda etti

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• https://www.scientificamerican.com/article/in-200-years-cows-may-be-the-biggest-land-mammals-on-the-planet/utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_campaign=policy&utm_content=link&utm_term=2018-04-23_featured-this-week
• https://www.livescience.com/62068-sudan-last-northern-white-rhino-dies.html?
• http://www.olpejetaconservancy.org/most-eligible-bachelor/
• Resmi Gazete | Kara Avcılığı Kanunu