Geceleri geç yatma alışkanlığı ile şizofreni arasında ilişki var mı?

Uyku düzeni bozukluğu, uykunun bir zaman kaybı olduğunu düşünen ve geceleri geç yatma alışkanlığı kazanan kişilerin beyni nasıl etkilenir? Az uyumanın beyne olan etkisi ve geç yatmanın zararları nelerdir? sorularının cevabını bulabileceğiniz 700 bin katılımlı bilimsel araştırma ile bu durumun ne kadar tehlikeli olabileceğini göreceğiz.

Geceleri geç yatma alışkanlığı beyni nasıl etkiliyor?

İnsanların uyku düzeninin, ağırlıklı olarak genlerine bağlı olduğunu ortaya koyan yeni çalışmalar, erken kalkma alışkanlığına sahip insanların hem fiziksel, hem de zihinsel olarak, gece geç saatlere kadar oturan kişilere göre daha sağlıklı olduğunu ortaya çıkarttı.

29 Ocak 2019 tarihinde Nature Communications dergisinde yayınlanan araştırmada araştırmacılar insan genomunda erken kalkmayla ilişkili olan 351 bölge tanımladı.

Bu bölgelerden yalnızca 24’ü önceden biliniyordu. Erken kalkmayla ilişkilendirilmiş bu gen varyanlarının en fazla olduğu kişilerin, daha az bulunan kişilere göre erkenden uyuduğu gözlemlendi.

Ayrıca bu genomik bölgelerin beynin sirkadiyen saatine ve retina ya da bağlı olduğu ortaya koyularak, beynin retinadan giren ışığı algılama ve vücut saatini 24 saatlik bir uyku ve uyanıklık haline ayarlayama yetisine dair kuramlar desteklenmiş oldu.

700 bin katılımcı ile büyük bir uyku düzeni araştırması

Birleşik Krallık’taki Exeter Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden uyku düzeni uzmanı ve çalışmanın başyazarı Samuel Jones, bazı insanlar sabah erken saatlerde kalkarken bazı insanlarınsa sabaha kadar oturmalarının sebebinin hem beynimizin dış ışık sinyallerine verdiği tepkinin, hem de iç saatlerimizin normal işleyişinin bir karışımı olduğunu söylüyor.

Araştırma için UK Biobank adlı kâr amacı gütmeyen bir sağlık projesinden ve Amerika merkezli özel genom analiz şirketi 23andMe’den sağlanan yaklaşık 700 bin katılımcının genom verileri incelendi.

23andMe katılımcılarına bir sağlık anketi aracılığıyla erkenci mi, gece kuşu mu, yoksa ikisinin arasında bir yerde mi oldukları soruldu. Her ne kadar bu tarz cevaplar öznel olmakla birlikte araştırmacılar, UK Biobank projesine katılan 85.000’den fazla bireyin bileğine takılan, kişinin kaçta uyuyup kaçta
kalktığını gösteren aktivite takip bilekliklerinden alınan bilgilerle de bulgularını doğruladılar.

Şizofreni ile geç yatmak arasındaki ilişki

Araştırmacılar uyku zamanlarında farklılıklar görse de uyku kalitesinde bir fark gözlemlemedi. Ayrıca önceki bazı araştırmaların aksine, gece kuşu olarak bilinen kişilerde obezite ve diyabet riskinin daha yüksek olduğu da görülmedi.

Buna karşın gece kuşu olmak, depresyon, anksiyete ve şizofreni eğilimi ile bağlantılıydı. Yani kişinin taşıdığı gece kuşu genleri ne kadar fazlaysa şizofreni riski o derece artıyor.

Araştırmacılar bu durumun uyku kalitesiyle ya da uykusuzlukla ilişkisinin olmadığını da gözlemledi.

Uyku zamanlaması ile zihinsel sağlıktaki zayıflama arasındaki bağlantı henüz tam olarak bilinmese de,
Massachusetts Genel Hastanesi Genomik Tıp Merkezi’nde öğretim görevlisi ve araştırmacı olarak çalışan araştırma eş başyazarı Jacqueline Lane bu durumun birçok farklı unsurun birleşmesinin sonucu olabileceğini söylüyor.

Bu unsurlar arasında erken uyanan kişilerin genlerinin sağladığı bilinmeyen korumalar, erken uyanan
kişilerde gün ışığının tetiklediği fiziksel uyarılmalar ya da 9-5 arası işlerin baskın olarak görüldüğü bir kültürde sabahları uyanık hissetmenin sosyal olarak sağladığı avantajlar yer alabilir.

Lane yaptıkları araştırmanın, kronotipin zihin sağlığıyla ilgili ne gibi bir neden-sonuç bağlantısı olduğunu ortaya koymak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu belirtiyor.

Uykuya dalma yolları

Rothstein, öğleden sonra kafein alımınızı keserek ve yatmadan en az bir saat önce teknolojik aletleri kullanmayı bırakarak çok daha erken uykuya dalmayı başarabileceğinizi söylüyor. Elbette belirli bir düzeniniz varken birkaç saat erken uyumaya çalışmak pek gerçekçi bir istek olmayabilir.

Vücut saatinizin zamanlama farklılığına alışması gerekir. Yatmadan önceki saatinizi duş alarak,
loş ışıkta kitap okuyarak, sohbet ederek ya da esneme hareketleriyle geçirmeye çalışın.

Ayrıca zihninizin susmasına yardımcı olacak basit farkındalık teknikleri kullanabilir, nefes alıp vermenize ve bedensel farkındalığınıza yönelerek uykuya dalmayı kolaylaştırabilirsiniz. Diğer teknikler için aşağıdaki makalalere göz atmanızı öneririz.

Ayrıca bakınız

• Uykusuz kalmanın zararları nelerdir? Uykusuzluğa karşı 6 doğal çözüm
• Uykusuzluk rahatsızlığı neden olur? Uykusuzluk kaç türlüdür?