Stratonikeia Antik Kenti tarihçesi ve günümüzdeki kalıntıları nelerdir?

Stratonikeia, Türkiye’deki Antik Kentler listesinde, Karia Antik Kentleri grubunda, Muğla ili Yatağan ilçesi’nin 7 km kadar batısında, Yatağan-Milas karayolu çıkışından 1 kilometre sonra bulunan Eskihisar köyü ile iç içe olan antik bir kenttir.

Stratonikeia | Stratonicea Antik Kenti tarihçesi ve günümüzdeki kalıntıları nelerdir?

Stratonikeia Antik Kenti Tarihçesi

Kent, Milattan Önce 3. yüzyılda kurulmuştur. Bu tarihte Suriye kralı I. Selevkos eşi Stratonike adına Stratonikea şehrini kurmuş.

Kentin tarihçesinde Kralın genç eşi ile oğlunun arasında geçen yasak aşkın öğrenilmesi sonucu, Kral her ikisini de ülkeden sürer. Daha sonra bu kenti kaybettiği eşi Strotonikeia’nın adına kurmuş.

Ethnica adlı önemli bir coğrafya sözlüğünün yazarına göre, M.Ö.281-261 yılları arasında kentin kurulduğunu söyler.

Plutarchos’de kentle ilgili olarak Kral Seleukos Nikator’un genç karısı Stratonikeia ile oğlu Antiochos’un arasında yaşadıkları aşka değinmiş ve: “Baba kral , genç karısı ile oğlu arasında geçen gizli aşkı öğrenince M.Ö.294’de karısından ayrılmış ve her ikisini de ülkenin kuzeyine göndermiştir” demiştir.

Diğer bir antik yazar Appian’da kenti bu tarihte Kral Seleukos’un genç karısı adına kurduğunu ileri sürmüştür.

Milattan Önce 5. yüzyılda Lydia krallığı bölgeye hakim olsada, Persler M.Ö.546’da burayı almıştır. Büyük İskender’in Batı Anadolu’ya gelişine kadar sürmüştür.

Stratonikeia Antik Kenti tarihçesi ve günümüzdeki kalıntıları nelerdir? | Kente giriş yolu

İskender’in ölümünden sonra Anadolu’da generaller arasında gelişen savaşlardan ötürü kendilerini korumaya çalışan yöre halkı Stratonikeia’nın olduğu yerdeki kutsal bir alanda toplanmışlar ve kendi aralarında bir birlik kurmuşlardır.

Khrysaonis Birliği olarak tarihe geçen bu birliğin konumu henüz anlaşılamamıştır. Seleukoslar Manisa yakınlarında Lysimachos ile yapılan Kurupedion savaşını M.Ö. 281’de kazandıktan sonra tüm yöreye egemen olmuşlardır. Kral Seleukos’un aynı yıl ölmesi üzerine, ülkenin yönetimi oğlu Antiochos’a geçmiştir. Bu devirde kent gelişmiş ve görkemli yapılarla bezenmiştir. Makedonya’dan getirilen göçmenlerle de nüfusun artması sağlanmıştır.

Bundan sonra Stratonikeia birkaç kez Rodos’un eline geçmiştir. Tarihçi Titus Livius Rodosluların M.Ö.201’de ellerinden kaçırırlar fakat M.Ö.197’de kent tekrar Rodos Pareasının eline geçer. M.Ö. 167’de Rodos elçisi Roma senatosuna giderek bu kentin kendilerine verilmesini istemiştir. Pontus kralı Mithridates Roma bağımlısı olan Stratonikeia’yı M.Ö. 88’de ele geçirmesinin ardından kent Sulla tarafından geri alınır.

Stratonikeia Antik Kenti tarihçesi ve günümüzdeki kalıntıları nelerdir? | Antik kentin etrafındaki taş evler

Romalılar Pontuslulara karşı koyuşlarından dolayı kenti ödüllendirir ve bundan sonra da bağımsız bir kent olur. Stratonikeia Roma egemenliği altında da önemini korumuş, Bizans döneminde Aphrodisias’a bağlı önemli bir piskoposluk merkezi olmuştur. Ancak uğradığı deprem sonunda önemini yitirerek terk edilmiştir.

Roma Cumhuriyeti döneminin Yunan tarihçi, coğrafyacı ve filozof Srtabon’a göre, çok güzel yapılarla donatılmıştı. Yapılan kazılarda ele geçirilen sikkelerden, Stratonikeia sikkelerinin kentin Rodos’tan bağımsızlığını kazandığı MÖ 167’den itibaren basılmaya başlandığı ve Gallienus (253-268) zamanına kadar devam ettiği anlaşılıyor.

Kent Türklere geçiyor!

M.S. 11. yüzyıl sonlarında başlayan Anadolu’nun fethi ile birlikte, ilk Türk uç beylerinin güneybatı Anadolu Bölgesi’ne kadar geldikleri bilinmektedir. Kentte M.S. 14-15. yy Beylikler ve sonraki dönemde de yerleşim devam etmiştir. Özellikle Geç Osmanlı Dönemi’nde köyde Ağaların çok olduğu bilinmektedir. Bugün Eskihisar Köyü tamamen yeni yerleşim alanına taşınmış olmasına rağmen, halen daha antik kent içinde tarihi köy evlerinde oturan aileler bulunmaktadır.

Stratonikeia antik kentinin sur duvarlarına bağlı olarak sınırları bilindiğinden, büyüklüğü kolayca anlaşılabilmektedir. Ancak kent içinde sadece belirli yapılarda kazılar yapılmıştır. Bu nedenle kentin planında bilinen yapı sayısı oldukça sınırlıdır. Kazılan yapılar ve tespit edilen cadde sokak sistemine göre, kentin ızgara planlı inşa edilen düzenli kentlerden birisi olduğu düşünülmektedir. Bilinen yapılar, sur duvarı, anıtsal çeşmesi ile birlikte şehir kapısı ve devamında sütunlu cadde, gymnasion, bouleuterion, hamam, tiyatro, tapınak ve su yapısıdır. Ayrıca Beylikler Dönemi’nden (M.S. 14-15. yy) bir hamam ile 19. ve 20. yy’a ait bir cami, sokak dokusu, kahveler, evler ve dükkanlar bulunmaktadır.

Stratonikeia, Antik Dönem ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapı ve kent dokusunun birlikte görülebileceği nadir yerlerden birisidir. Farklı dönemlere ait pek çok yapının iç içe olması kenti gezecekler için bulunulmaz bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.

Stratonikeia Antik Kenti tarihçesi ve günümüzdeki kalıntıları nelerdir? | Yerleşik kalıntılar

Stratonikeia Antik Kentindeki Kalıntılar

Kentin akropolü güneydeki dağın tepesindedir. Bu tepenin çevresi bir surla çevrilmiştir. Kuzeyinde, yamaç üzerindeki bir teras üzerinde şimdiki karayolunun hemen altındaki, bir yazıtta imparator için yapılmış küçük bir tapınağın kalıntıları göze çarpar.

Bunun aşağısında da büyük bir tiyatro vardır. Burada cavea, merdivenlerle 9 cuneus a bölünmüştür ve tek bir diazoma vardır. Sahne binasının kalıntıları, yapılan kazılarda büyük ölçüde ortaya çıkarılmıştır. Antik kent üzerinde, Yatağan Termik Santralı’nın kullandığı linyit yatakları üzerinde bulunmasından dolayı günümüzde boşaltılmış bulunan Eskihisar köyü bulunmaktadır. Kent surlarla çevrilmiş olup, bugün kent surlarının yalnızca önemsiz uzantıları görülmektedir. Yerleşim alanının kuzeydoğu köşesinde, büyük kesme taşlar ile kireç harçtan örülmüş güçlü bir kalenin yıkıntıları vardır. Yapı, büyük kesme taşlar ile kireçli harçtan örülmüştür. Yapının onarım gördüğü diğer yapılardan alınma yazıtlı taşlar ve sütun gövdelerinden anlaşılmaktadır.

Kentin kuzey kenarındaki ana giriş kapısı büyük bloklardan oluşmaktadır. Geniş ve ince taş duvarcılığı ile örülmüştür. Bu kapının üzerinde kemer olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Kapı iki girişlidir. İki kapı girişi arasında bir nymphaion vardır. Kapıdan sonra sütunlu bir alanın ve yolun varlığı görülmektedir.

Stratonikeia Antik Kenti tarihçesi ve günümüzdeki kalıntıları nelerdir? | Tiyatro halen çok güzel

Kentin tam ortasında, en çok göze çarpan yapısı, kent meclisinin toplandığı bouleuterion bulunmaktadır. Bouleuterion tiyatro benzeri küçük bir yapıdır. Bu yapının hemen batısındaki tek başına duran kapı bu alanın giriş kapısıdır. Bunun Serapis Tapınağı olduğu ileri sürülmüştür; ancak kazılarda bulunan yazıtlar bu görüşün yanlış olduğunu göstermiştir. Bouleuterionun kuzeye bakan dış duvarında Diocletianus’un fiyat listesi ve bunun uygulanmasına ilişkin giriş kısmı Latince yazılmıştır. Bu yapının alttaki oturma sıraları korunmuştur.

Kentin batısında, Antik Yunan ve Roma’da gençlerin düşünsel ve bedensel yönden eğitildikleri, öğrenim gördükleri, spor etkinliklerinde bulundukları gymnasion denilen yapı bulunmaktadır.

Kente giriş kapısının önündeki kutsal yolun kenarında oda mezarlar yer almaktadır. Giriş kapısından başlayan kutsal yol nekropolden geçmekte ve Lagina’daki Hekate kutsal alanına ulaşmaktadır. Söz konusu nekropol sahası günümüzde kömür ocakları havzası altında kalarak yok olmuştur.

Ayrıca birde Mysia Stratonikeia’sı vardır

Kentteki Bazilika, Kuzey Şehir Kapısı’nın batı girişinin güneyinde yer almaktadır. Yapı güney- kuzey yönlü olup, muhtemelen üç nefli bazilikal planda olmalıdır. Bazilikanın apsisi Batı Portik arkasında en kuzeydeki dükkanı kısmen tahrip edilerek içine inşa edilmiştir

Stratonikeia Antik Kenti Kazı Çalışmaları

Stratonikeia’yı ilk kez A.Laumonier 1933’de yayınladığı “Notes sur un voyage un Caria” isimli kitabında tanıtmıştır. Prof. Dr.Yusuf Boysal 1967 yılında burada kazılara başlamış ve bu çalışması halen de sürmektedir. Bu kazılarda çıkan kitabelerden kentin bütün tarihçesi ortaya çıkmıştır. Ayrıca Roma dönemine ait olan birçok yapıları da ortaya çıkarmıştır.

A.Laumonier’in sözünü ettiği kentin ünlü mabedinin tiyatronun bulunduğu terasın altında olduğu da kazılar sonunda ortaya çıkmıştır. Ancak bu mabedin kimin tarafından ve hangi tanrıya saygı duyulması için yapıldığı aydınlanamamıştır. George E.Bean’in Serapis Mabedi olarak isimlendirdiği bu mabedi Haufmann ve Prof. Ekrem Akurgal  Bouleterion olduğunu iddia etmiştir. Ancak yapılan araştırmalar bu yapının geç Helenistik veya erken Roma döneminde yapıldığı da ileri sürülmüşse de bu da açıklık kazanamamıştır.

Yapının içerisindeki oturma kademelerine güney ve kuzeydeki merdivenlerle çıkılmaktadır. Oldukça yüksek duvarları son derece ince bir taş işçiliği ile yapılmıştır. Kuzey duvarının dış yüzünün tamamı ile iç yüzünün bazı kısımlarında Grekçe ve Latince kitabeler ile kaplanmıştır. Bu yazıtlarda savaşın önlenmesi ve uzak denizleri bağışlaması için Helios, Zeus ve Serapis’e sunulan adaklardan söz edilmektedir.

Son bulunan bir yazıtta yılın aylarını simgeleyen on iki dize bulunmaktadır. Grek sayıları ile günler belirlenirken, ay sıralınışı ekim ayından itibaren başlamaktadır. Menippos adında bir kişinin imzası olan şiir, Akrostiş dizilişinden dizelerin ilk harflerinden belirlendi. Dizelerde eğitimin önemini anlatmaktadır.

Stratonikeia Antik Kenti Nerede | Nasıl Gidilir?

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• Smith, William (1852). Dictionary of Greek and Roman Geography 
• Türkiye’deki Antik Kentler
• Stratonikeia Antik Kenti ile ilgili kazılar ve eserler (http://www.ttk.gov.tr/templates/resimler/File/Kazilar/2012/27-STRATONIKEIA.pdf)