Eller nasıl doğru yıkanır? El neden yıkanmalı? El temizliği nasıl yapılmalı?

Gün içerisinde defalarca ellerimizi yıkamak için bir sebep doğar. Elleri yıkamak çoğu kişi tarafından yanlış bilinir. Sizler için en çok yapılan hataları ve sıkça sorulan sorulara cevap aradık. El yıkanmazsa neler olur? Sıcak suyla mı soğuk suyla mı yıkamalı? Havlu mu yoksa kurutma makinesi mi, anti-bakteriyel sabun mu yoksa normal sabun mu kullanmalı? Eller nasıl doğru yıkanır? En etkili el yıkama yöntemi hangisi? Bu sorulara bulduğumuz bilimsel ve uzman kişilerin yorumları ile cevap vermeye çalışacağız.

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanmalı?

El yıkama ya da el hijyeni genelde sıvı sabun yada kuru sabun ile beraber su veya başka bir sıvı kullanarak ya da sıvı losyonlar içeren dezenfekte ürünlerle, ellerde bulunan kir, bakteri, toz yada topraktan arındırılma işlemine verilen gene tanımdır.

İnsanların baş bölgesinde bulunan, ağız, kulak, burun yada göz gibi, işlevsel organlarına ellerini temizlemeden dokunduklarında, solunum yolu hastalıkları ve sindirim sistemi enfeksiyonlarına kapılabilirler. En çarpıcı ve ciddi araştırma ABD’de bulunan Sağlık ve İnsan Hizmetleri Dairesi’nin, Halk sağlığı ve Halk güvenliğini belirleyen CDC tarafından yapılmıştır. El yıkamanın eksikliğinde, kızamık, grip, verem, su çiçeği gibi temasla geçen hastalıkların yanında, havadan bulaşan virüslere karşı da direnç sağlanamamaktadır. Hatta bebeklerde ve çocuklarda sıkça görülen İmpetigo hastalığından korunmanın en iyi yolu ellerin temiz kalmasından geçmektedir.

El yıkama özellikle Hinduizm, Yahudilik, Hristiyanlık, Bahailik ve Şinto dinlerinde asırlardır dini ritüellerin bir parçası gibi sembolik olsa da, en ayrıntılı temizlik İslam dinin de Namaz öncesi alınan Abdest’in gerekliliklerinden biridir.

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanır? El temizliği nasıl yapılmalı? | Temsili bakterilerin el işgali

Ellerin yıkanmasının ne faydası olabilir?

Ellerin yıkanması bir nevi enfeksiyonların yolunu kapatmak adına yapılan ön korumadır. Evde, okulda ve iş yerleri gibi toplu kullanılan yerlerde dahil olmak üzere, el yıkama alışkanlığı kazanarak, solunum yolu hastalıkları ve ishalden korunmanın neredeyse bedava korunma yöntemlerinden biridir.

Ellerin yıkanmasın faydaları arasında, Gribin bulaşma riski düşer, İshal gibi durumların engellenmesinde etkili, Göz, Kulak ve Burun gibi organların gün içinde temiz ellerin değmesi ile bazı hastalıklardan korunma, Zatürre gibi ölümcül solunum hastalıklarını engellemek, zatürre ve ishale bağlı Bebek ölümlerini engelleyici, hatta çocuklarda 5 yaşından sonra el yıkama alışkanlığının elde edilmesi ile kuralına uygun el yıkama boy büyümesinde bile ufakta olsa etkilidir.

UNICEF el yıkama hakkında yemek öncesi, sonrası, tuvalet sonrasında el yıkamanın, yapılacak bir aşıdan yada doktor müdahalesinden daha etken olduğunun üstünü çiziyor.

Solunum yolu hastalıklarından en tehlikelisi olan Zatürre, dünya genelinde 5 yaş altı çocuk ölümlerinin en büyük nedenlerinden biridir. Yılda neredeyse 2 milyona yakın ölümden sorumludur. Bunun yanına birde İshal’i eklersek, ikisi birlikte yılda 4 milyona yakın bebek ve çocuğun ölümünün sebepleridir. El yıkama ile bu iki hastalığa karşı çocuklara doğru el yıkama tekniklerini öğretmek Anne ve Baba sorumluluğundadır.

Fakat bunu çocuğa aşılarken, bilinçli davranmalı, evde ve okulda, yemek öncesi,sonrası, tuvalet öncesi ve sonrası, oyun sonrası gibi durumlarda yıkanması gerekliliği anlatılmalıdır. aksi takdirde çocuk tarafından yanlış anlaşılıp, ilerde bir takıntı haline getirecek psikolojik hale çevirmemek gerekir. Bilindiği gibi aşırı el yıkama hastalığı  obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) işareti olarak da bilinmektedir.

El yıkama her zaman yerine, ellerimizin yüzümüze değme işlemleri, yeme yada kaşınma gibi durumlara girmeden önce yapılmalıdır. Aşırı el yıkama aksi takdirde el kuruluğu yapıp, deride ciddi çatlaklara sebep olmaktadır.

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanır? El temizliği nasıl yapılmalı? | Çocuklarda el yıkama alışkanlığı kesinlikle kazandırılmalı

El yıkamasında neler kullanılıyor?

Bazıları ben sadece su ile yıkarım demesine bakmayın. Su her şeyi temizler derler ama gerçekten tazyikli akma durumunda oluyor. Yani tazyikli açmadığımıza göre eller de temizlikte su tek başına yeterli de olmuyor.

Ellerde toplanan bakterilerin yapısını sabun ve deterjanlar bozabiliyor. Hiç bir zaman ellerde yüzde yüz bakteri kalmaz düşüncesine kapılmamak gerekir. Ne yaparsanız yapın bakteri az da olsa gene kalmakta. Fakat etkisiz hale getirmek için su ve sabun yeterli.

Katı sabunlar, toplu kullanma da hijyenik değildir. Fakat ev, iş yeri ve okulda kişisel sabunluk ile bu sorun atlatılabilir. Antibakteriyel sabunlar genelde sıvıdır toplu kullanım alanlarında ciddi yararları gözükse de aslında içerik bakımından kuru sabunla karşılaştırıldığında, kuru sabun bir tık daha üstte gözüküyor. Biraz aşağıda bunun nedenlerini anlattık.

Alkol içeren Kolonyalar ciddi bir şekilde mikrop öldürücüdür. Özellikle ovarak kullanma HIV, herpes, RSV, rhinovirus, vaccinia, influenza, hepatit virüsleri, Verem virüsü ve mantarları öldürür. Yüzde 70 Alkol içeren bir kolanya ile ellerinizi yarım dakika ovduğunuzda yüzde 99,97 bir dakika ovulduğunda yüzde 99,99’una varan başarılı bir sonuç çıkar.

El antiseptikleri alkol bazlı olduğu için toplu taşıma ve ortak kullanılan alanlarda el yıkama işlemi yapılsa bile kullanılmasında her hangi bir zararı yoktur. Hatta kirli işler sonrası el temizliği yapılsa bile kullanılması tavsiye edilir. ABD kamu sağlığı birimi CDC’nin verilerine göre,  ciddi el kirlenmesi sonucu el temizlense bile, ellerin el antiseptikleri ile ovulmasını önermektedir.

Alkol içermeyen, jel şeklinde olan susuz dezenfekteler, bir sabunun eldeki etkisi kadar bir etki bırakamaz. Çünkü eldeki mikroorganizmalar halen oradadır.

Bazı kişiler külün ve çamurun çok iyi temizlediğini söyler. Islak toprak yada çamur, sudan etkili olabilir. Ama sabunlu sudan etkili olamaz. Külün içinde, sabunda olan alkaline gibi dezenfekte edebilse de, sabunun olmadığı zaman da kullanılması önerilmektedir.

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanır? El temizliği nasıl yapılmalı? | Özellikle hastanelerdeki el antiseptikleri

Ellerinizi yıkıyor musunuz?

Tuvaleti kullandıktan sonra, yemekten önce, toplu taşıma araçlarına bindikten sonra ellerimizi yıkamamız gerektiğini, hemen üst yazımızda anlattığımız, ciddi hastalıkların önleneceğini belki de bir çok kişi bilmektedir. Ama bilinmesine rağmen el yıkamanın doğru ve zamanında yapılma oranın sadece yüzde 5 olduğunu biliyor muydunuz?

Yapılan son araştırmaya göre, Üç bin kişinin gözlenmesiyle elde edilen verilere göre, umumi tuvaletleri kullananların yüzde 10’u ellerini yıkamadan çıkıyor, yıkayanların ise yüzde 35’ine yakını  sadece su tutup, sabun bile kullanmıyor. Daha öncede anlattığımız gibi Ellerimizi sürekli yüzümüze ve ağzımıza götürdüğümüz için yıkanmamış ellerden mikropların vücudumuza giriş kaynağı olduğu kesindir.

Brezilya ve ABD’de yapılan araştırmalarda, kamuya açık alanlarda saatte 3,3 kez eli ile  farklı yüzeylere dokunulduğu, 3,6 kez ise ağzımıza ve burnumuza götürdüğümüz görüldü.

Yani ellerimizi düzgün yıkamamız gerektiği kesin. Ama bunun en doğru yöntemi nedir?

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanır? El temizliği nasıl yapılmalı? | Avrupa ülkeleri tuvalet sonrası el yıkama oranları

Eller nasıl sağlıklı ve temiz temizlenir?

Ilık su ve sabun, bileklerle beraber, parmak araları, tırnakların avuç içleri ovalanması ile el temizliği yapılabilir. Ilık su özellikle deri üzerindeki yağı sökmeden, gözenekleri temizler ve patojenleri temizler.

Sıvı sabun tüm elin yüzeyini 5 milimetre kapsayacak şekilde bir yada iki sıkımlık değerlerle yapılabilmekte. 20 saniyeden önce bu elin ovalanması bitirilmemelidir. Dikkat ederseniz el yıkamasında, bilekler, baş parmaklar, parmak ve tırnak araları devamlı unutulmaktadır. Halbuki en çok bakteri yada mikroorganizma yada patojenlerin biriktiği yerler burasıdır. Özellikle takma tırnak kullanan kişilerin yada kırık tırnakları olan kişiler çokça dikkat etmeliler.

Güzel bir durulama işlemi suyla yapılır ve eldeki mikroorganizmaların akar gider. Yüzde 100 gitmez yine elleriniz de kalır.

Bu sefer musluğu kapatma ve el kurulama meselesi kaldı. Musluğu kirli elle açtığınız için, temizlenmiş elle dokunmamalı, bir kağıt havlu ile kapatılır. Eller ve kollar kağıt havlu ile kurulanması iyi bir hijyen için çok önemlidir.

Kapıyı açmak için de kesinlikle temiz eller kullanılmamalı, peçete ile itilmelidir. Peçeteleri atarken tabi ki çöp kutusuna değmemek gerekir.

Islak Mendil kullanmak ise El Temizliğinde bekleneni verememektedir. Fakat Sağlık Bakanlığımızın yaptığı açıklamaya göre, ıslak mendillerde bakterilerin ürediği tespit edildi.

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanır? El temizliği nasıl yapılmalı? | Sağlıklı el temizliği

Elleri iyi temizlenin yolu sıcak su mu?

Çoğu kişi ellerimizi sıcak suyla yıkamanın daha etkili olduğuna inanır. Isının bakterileri öldürdüğü doğru. Yemekleri bu yüzden kaynayıncaya dek ısıtırız. Ellerimizi yıkadığımız sıcak suyun da etkili olması için deriyi yakacak ısıda olması gerekir. Örneğin, salmonella bakterisi 55 derece sıcaklıkta bile 10 dakika canlı kalabilir. Elleri bu sıcaklıktaki suyla 30 saniyeden fazla yıkadığınızda ciddi yanıklar oluşur.

Elleri farklı sıcaklıkta sularla (4,4 ile 50 derece arasında) yıkadıktan sonra ne kadar mikrop kaldığını görmek için Florida’da bir deney yapıldı. Deneklerin elleri bakteri bakımından zengin çiğ kıymaya dokunduktan sonra belli sıcaklıktaki suyla yıkandı. Ellere lastik eldiven geçirildi ve bakterileri toplamak için eldivenin içine özel bir sıvı eklendi. Ellere bir dakikalık masaj uygulanarak bakterilerin sıvıya geçmesi sağlandı. Sonra bu sıvılar bir pipetle toplanarak laboratuvarda incelendi. Eller ister sıcak ister soğuk suyla yıkansın aynı miktarda bakteri kaldığı görüldü.

Fakat bu deney için belli bir el yıkama süresi uygulanmıştı. Oysa gerçek hayatta suyun aşırı sıcak veya soğuk olması yıkama süresini olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle umumi tuvaletlerde ılık su el yıkama süresinin uzamasını sağlayabilir.

Eller nasıl doğru yıkanır? Yıkanan eller neden kurutulmalı? | Sıvı sabunların abartılacak kadar etkisi yok

Anti-bakteriyel sabun normal kuru sabundan daha mı iyi?

Bu konuda çok sayıda araştırma yapıldı. 2007’de bunların sonuçları toparlandığında, anti-bakteriyel sabundaki triclosan adlı maddenin eldeki bakteri sayısını azaltma veya enfeksiyonu önleme bakımından etkili olmadığı görüldü. 2015’te yapılan benzer bir çalışmada da aynı sonuca varıldı.

İlgili Link: Antibakteriyel sabunlar ABD’de yasaklandı!

Ayrıca triclosan maddesinin bakteriyel direnci geliştirebileceği ve hayvanlarda hormon seviyesini etkileyebileceği yönündeki bulgular, ABD ve Avrupa Birliği’nde bu maddenin sabunda kullanılmasını yasakladı.

Eller nasıl doğru yıkanır? Yıkanan eller neden kurutulmalı? | en sağlıklı yol kuru sabun

Yıkadıktan sonra elleri kurutmalı mı?

Acelemiz olduğunda ellerimizi yıkadıktan sonra kendi halinde kurusun diye bıraktığımız olur. Tuvaletlerden çıkarken, yıkanmış elleri ıslak halde bırakabiliriz, pekte sorun olmaz ama herhangi bir nesneye dokunmamak gerekir. Değmemek cambazlık isteyeceğinden çıkarken kesinlikle kurutulmalı. Islak ele bakteri bulaşması çok daha kolaydır.

Ayrıca kurutma işlemi sırasında da elde kalmış mikropların bir kısmından kurtulmuş oluruz. Ayrıca hemen alt kısımda kağıt havlu ile kurutmanın, ayrıca kalan bakterileri de temizlediğini göreceksiniz.

Eller nasıl doğru yıkanır? Yıkanan eller neden kurutulmalı? | Kurutulan ellerdeki kalan bakterilerin bir kısmından kurtulabiliriz

Kurutma makinesi mi havlu mu?

Bu konuda epey tartışma yürütülüyor. Çoğu araştırma tek kullanımlık kağıt havluları öneriyor. Ayrıca kurutmada daha uzun süre beklemek gerekmesi bazıları için caydırıcı olabiliyor.

Fakat günümüzde bu işi daha kısa sürede yapan cihazlar var. Fakat bu jet kurutucuların mekanda atmosfere mikrop yayması ihtimaline dikkat çekiliyor. Bir araştırmada, güçlü hava üfleyen bu cihazların 3 metre uzağa kadar mikrop savurabildiği görüldü. Ancak bu araştırmaların çoğu kağıt havlu üreten şirketler tarafından finanse ediliyor.

Laboratuvardan ziyade gerçek umumi tuvaletlerde bu araştırmaların tekrarlanması ve kişilerin tercihlerinin de dikkate alınması gerekiyor.

Ayrıca ABD’de yapılan bir araştırmada, temiz umumi tuvaletlerde el yıkama oranının kirlilere oranla çok daha fazla olduğu görüldü.

Ellerimizi ne şekilde yıkayıp kuruttuğumuzdan bağımsız olarak, araştırmalar, yıkama işleminin sandığımızdan çok daha uzun süreli ve çok yönlü bir şekilde yapılması gerektiğini gösteriyor. Avuç içleri, parmak araları, tırnaklar, el üstü, bilekler de dahil olmak üzere el yıkama işlemi en az 15-30 saniye sürmeli.

Eller nasıl doğru yıkanır? Eller neden yıkanır? El temizliği nasıl yapılmalı? | el yıkama nasıl yapılır fotoğraflarla

El Kurutma Makinesi yararlı mı?

2008 yılında yapılan ciddi bir araştırma, el kurutma makinesinin ne kadar zarar verdiğini açıklar konumunda. Westminster Üniversitesi kagıt havluların ve el kurutma makinelerinin kullanımlarındaki etkinliklerini gözlemledi.

El kurutma makinesi ile ellerini yıkayıp, kurutanların işlem sonrası bakteri sayıları parmaklarda yüzde 200, avuç içinde yüzde 250 oranlarında artarken, kağıt havlu kullanan kişilerde bakteri sayısı ise parmaklarda yüzde 76, avuç içinde yüzde 77 oranında düşüş sağlanmıştır.

Birde el kurutma makinelerinin çok hızlı olanları var. Onları denediklerinde ise parmaklarda yüzde 42, avuç içinde yüzde 15 oranda artış gene gözlemlendi. Kağıt havlu ise aynı rakamları korumuş, aksine düşüş sağlamıştır.

İşin en kötü tarafı ise ellere basılan basınçlı hava, mevcut bakterileri neredeyse 3 metreyi bulan mesafelere fırlatmaktadır. Böylece insanlara direk hava yolu ile ağız ve burundan solumalarına neden olmaktadır. Sıcak hava ile kurutan cihazlar ise çeyrek metre yani 25 cm kadar virüsleri havaya atmaktadır.

Fakat kağıt havlunun bu gibi durumlar ile yakından uzağa bir alakası görülmemiştir.

Bu yüzden umumi WC’lerde kesinlikle kurutma makinesi olan yerlerde, kullanmadan, ellerinizi eğer varsa alıp yoksa önceden hazırladığınız peçete ile kurulayıp hemen çıkınız. Çünkü her çalışma da virüsler ile bire bir yakınlaşmanız daha da artacaktır.

Ayrıca Bakınız

• İş yerinde mikroplardan kaçınmanın yolları

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• UNICEF | Raising Even More Clean Hands: Advancing Health, Learning and Equity through WASH in Schools,(2012) 
• CDC – Handwashing: “Clean Hands Save Lives”.
• WHO | “Water Sanitation Health” (2014)
• http://www.ntv.com.tr/saglik/islak-mendiller-mikroplu-cikti,6eAAKiwaxUm1zAvH4NUIlw
• http://www.hurriyet.com.tr/el-kurutma-makineleri-sagligi-tehdit-ediyor-kaldirin-davasi-26247528