Yurdumuzun her bölgesi Antik Çağın esintileri ile doludur. Milattan Önce ve Sonra altın bir yurt olan Anadolu bir çok medeniyete yuva olmuştur. Bir gün elinize fotoğraf makinesi alıp, şehir şehir gezmeye çıktığınızda elinizde olmadan Arkeoloji eserlerine ilgi duymaya başlayacaksınız. Sonrasında ise Arkeoloji’ye merak sardığınızda önünüze daha önce duymadığınız ilginç terimler gelir. Sizlere en çok kullanılan Arkeolojik terimleri fotoğrafları ile anlatmaya çalışacağız. Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir?  hazırladığımız Arkeoloji Sözlüğü ile artık çokta bu duruma yabancı olmayacaksınız.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü

Arkeoloji Sözlüğü içinde en çok kullanılan terimler

Arkeoloji Sözlüğü, genel olarak Arkeoloji eserlerinin incelenmesinden duyabileceğiniz en çok isimlerinden bahsedilerek küçültülmüştür.

Heykel Nedir?

Heykel, insanlık tarihinin her evresinde görülen ve sanatsal anlamda yaşamış kişilerin bir bakış açısıyla yapılan üç boyutlu madenlerden elde edilen formlardır. Heykeller kilden, mermerden, taş yada kayadan, tahta gibi ahşap malzemelerden, tunç, altın, bronz, bakır gibi şekil alabilen ve yontulan şekillendirmelerdir.  Tarih boyunca bir çok kültür Heykel tasarlamıştır. Bazen iş dinsel amaçlara kadar çıkıp, tapınabilecekleri bir madde olup putlaştırılmışlardır. Bazı önemli kişilikleri de ölümsüzleşmesi babında onlara saygı ve sevgiden dolayı da olmuş, zengin yada devlet yöneticilerinin de kendi istekleri ile yapıldığı da görülmüştür.

Hitit, Mısır, Yunan, Roma gibi bir çok medeniyette sıklıkla görülen heykeller günümüzde kazılarda ortaya çıkmaktadır. kendilerini ifade etmişlerdir.

Heykel altlıklarını çevreleyen ve oturma alanı olan, dikdörtgen veya yarım daire biçimli açık girintiye EXEDRA denir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Heykel Fotoğrafı

Höyük Nedir?

Persler Tepe, Araplar ise tell veya tal dedikleri höyükler, bir çok eski yerleşimin yıkılıp, sonrasında yeniden üstlerine yapılmış yerleşimlerle kat kat oluşturdukları yapay tepeciklere denir.

İlk çağlarda insanlar genelde kaya içleri ve mağarada barındığı için höyükler görülmez. Daha çok insanın toprakla yaşamaya başlaması ile Neolitik çağlarda görülmeye başlar. Zamanında yaşanan doğal afet yada yıkımlar üzerini toprak ile kapatır. Terk edilen bu yerlere yeni gelen başka kişiler, şehri yeni baştan kurarlar. Peki bu insanlar neden aynı yere kurar diye sorarsanız, cevap olarak kaliteli verimli toprak, su kaynağı yada iklim şartlarının güzelliğidir diyebiliriz. Bu tip yerleşim yerleri Höyük adı ile bahsedilir. Mesela Troia dediğimiz günümüzde Çanakkale’nin 25 km güneyinde bulunan yerleşim merkezinde neredeyse 9 katlı üst üste farklı zamanlarda kullanıldığı görülmüştür.

Diğer bazı örnekler olarak Çorum-Alacahöyük ve Karahöyük, Kayseri-Kültepe, Keban yöresindeki Norsuntepe ile Kuzey Suriye’de bulunan Tell Halaf, Tell Tayinat, Til Barsip Höyükleri örnek olarak verilebilir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Seyitömer Höyük Fotoğrafı

Tümülüs Nedir?

Kral yada prens, zamanın para ağası olan kişilerin kendileri için yaptırdıkları mezarlardır. Höyük ve Tümülüs ilk bakıldığında tepecik şeklindedir. Tümülüs aslında düz zeminde hazırlanır ve sonrasında üstü toprakla kapatılır. Bunu yapmalarının sebebi, mezar soygunlarını engellemek hemde mezarın yeri bakıldığında belli olmasıdır. Mezarın içinde ölen kişinin değerli eşyaları olduğundan şimdiki define avcılarının en önemli hedeflerinden biridir.

Anadolu’da en çok Lidyalıların yaşadığı bölgelerde bulunmaktadır.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Tümülüs Fotoğrafı

Nekropol Nedir?

Şimdiki anlamıyla bizim kullandığımız mezarlıklardır. Antik dilde Nekros yani ölüler ile Polis yani şehir kelimesinin birleşiminden oluşan Nekropol, Antik kentlerin dışında yada şehrin ana girişinin yanında yer almaktadır. Buna verebileceğimiz en iyi örnek Assos ve Termessos Antik kentleridir.

Mezar girişlerine yada mezara giden yola DROMOS denir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Nekropol Fotoğrafı

Architectura-Mimari Nedir?

Eski Yunanca köklü olan bu kelime halen tüm dillerde benzerdir. Yapı sanatı yada Mimari anlamına gelir. Mimariyi yapan kişilere de Architectus yani Mimar denmektedir. Mimari tarz eski zamanlardan beri gösterişin ve hakimiyetin sembolü olarak görüldüğü için çok önemlidir.

Seramik Nedir?

Günümüzde de kullanılan Seramikler eski zamanlarda da saklama kapları, özel yemeklik ve taslar, çömleklerde de kullanılmış. Çatalhöyük’te bazı lahitlerde de süsleme maksadıyla da kullanılmıştır.

İlk defa Çömlek yapımı çarkları icadından sonra, seramikler üretilmeye başlanmıştır. Ardından saray ve tapınaklarında özel kabartmalı gösterişli seramikler kullanılmaya başlanmıştır.

Sikke Nedir?

Bildiğiniz madeni para. Günlük hayatta ödeme için, krallıklartarafından kabartmalı ve değerli madenlerin birleşimi sonucu elde edilen parçalardır. Günümüzdeki gibi tam bir daire olduğu söylenemez.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Sikke Fotoğrafı

Yazıt Nedir?

Anlaşma, anıt, heykel gibi yapıların neden yapıldığını nasıl yapıldığını anlatan, mermer yada taş blokların üzerine yazılan, bazende kurutulmuş çamur üzerine yazılmış metinlerle dolu bloklardır.

Yazıtlar önemlidir. Tarihe yön verirler. Zamanın dillerini anlamaya ve kültürleri öğrenme açısından önemlidir. Tarihteki en ünlü yazıtlar arasında Göktürk Yazıtları, ilk yazılı barış antlaşması olan Mısırlılar ile Hititler arasındaki Kadeş Antlaşması veya Babil Kralı Hammurabi’nin kanunların yazıldığı bazalt taşından steli sayılırlar.

Akroter Nedir?

İki kenarında bulunan bitkisel (spiral ve palmet gibi) olup bazen de küçük heykeller barındıran, üçgen şeklinde alınlığı ile bir çok süslemede kullanılan şekillerdir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Akroter Fotoğrafı

Altar Nedir?

Tapınılan tanrılara kurban kesilmesi için yapılmış yerlere denir. (Sunak)

Akropol Nedir?

Eski yunanca Akro yani yüksek, Polis yani şehir kelimelerinin kısaltması ile oluşan Akropol yüksek yerlere yapılan yerleşim birimlerine denir. Yüksek yerler daha kolay savunulduğu için tercih edilirdi. Akropol Kral için yapılırken, halk eteklerinde yerleşim sürmekteydi. Örnek olarak Atina Akropolü, Bergama Akropolü ve Priene Akropolü gösterilebilir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Yunan Akropol Fotoğrafı

Amphora Nedir?

Büyük testilerdir. Gıdaları taşımak için tercih edilir. Tutmalık iki kulpu, dar ağzı ile kolay tıkaçla kapanabilen, kilden edilmiş testilerdir.

Hoplit Nedir?

Manda derisi yada tunç gibi malzemelerden yapılmış zırhları olan, Antik yunan piyada savaşçılarına denir.

Mezar Steli Nedir?

Bildiğiniz mezar taşıdır. Aynı günümüz gibi yazıtlar olup, ölen kişi hakkında bilgiler vermektedir. Yüksekliği genişliğinden uzundur. Dik olarak sabitlenen ve taş türü maddeler kullanılır.

Mısır Hiyeroglif Yazısı

Yedi yüzden fazla işaret ile yazılan Mısır hiyeroglifleri bir harf yazısı değildir. Birbirlerine benzemeyen semboller ve şekiller, ayrı bir ses yada nesneyi açıklar. bunlar bazen bir, iki , üç harf yada bir tam kelimeyi bile anlatabilir. Okunurken insan yada hayvanların baktıkları yöne doğru izlenir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Hiyeroglif Yazısı Fotoğrafı

Pithos Nedir?

Antik Dönemde yağ veya şarap gibi sıvıları depolamaya yarayan büyük küplere denir. Bazende bu büyük pithoslar, derin çukurlara konarak tabut gibi ölüler içine atılıp, gömülürdü.

Agora Nedir? Forum Nedir?

Antik Kentlerin merkezindeki toplanma, tartışma, toplu konuşma yada şenlik alanlarıdır. Halk Meydanları da diyebiliriz. Buralarda halk pazarları da kurulurdu.

Roma döneminde Pazar alanları ve resmi, dini yapıların bulunduğu alana ise Forum denmektedir.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Agora Fotoğrafı

Amphitheatrum Nedir?

Anfi ve Tiyatronun antik haline denir. Tam çember yada elips tipinde olabilen, oturma yerleri basamak basamak yükselen açık hava tiyatrolarıdır yada Antik Roma’da gladyatör dövüşlerinin yapıldığı arena gibidir diyebiliriz. Seyircilerin oturduğu kısımlara ise Cavea denir. Oturma alanlarını ayıran yatay çizgi geçitlere Diazoma denir.

Mumya Nedir?

Özellikle Eski Mısır medeniyetinde ölen kişinin kendi vücudunda tekrar yaşayacağı düşünülmekteydi. Bu yüzdencestlerin bozulmaması için özel mumyalama teknikleri kullanırlardı. Bu yönteme mumyalama denir. Genelde lahitler içinde yada büyük mezar odalarında değerli eşyaları ile gömülürdü. Mumyalama için geniş yazımızı ilgili linkten okuyabilirsiniz.

İlgili Link: Mumyalama neden ve nasıl yapılırdı?

Alınlık Nedir?

Antik Yunan mimarisinde ibadet edine tapınaklardaki üçgen şekillerdir. Tapınağın çatı ile kornişi arasında kalan boşluğu Alınlık ile doldurup, burada boyanmış kabartmalar veya heykeller konmaktaydı.

Lahit Nedir?

Ölülerin içine koyulduğu, değişik tipleri olan toprak yada taş ve türü maddelerden yapılmış, süslü mezar sandıklarıdır. Lahit nedir? ve Lahit Türleri için daha önce hazırladığımız yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

İlgili Link: Lahit nedir? Lahit Mezar Nedir? Lahitlerin yapılışı ve Lahit türleri nelerdir?

Tapınak Nedir?

Antik dönemde insanların yaşadıkları dini görevlerinin yerine getirildiği kutsal saydıkları yapılara denmektedir. İki sütun sırası ile çevrelenmiş tapınaklara DİPTEROS denir. Tapınak ya da kutsal alanların bulunduğu bu bölgelere ise Hieron denir.

Bazilika Nedir?

Roma tipi birbirleri ile ortada birleşen, yanlardan dar gelen salonların birleştirdiği yapılardır. Bizans yapılarında ise orta salonunu diğer salonlarla birleşmiş alçak diğer iki yada dört salonlu kiliselere de denmektedir.

Geri kalan Arkeoloji terimleri dilerseniz liste biçiminde açıklayalım.

Arkeoloji’de kullanılan terimler nelerdir? Arkeoloji Sözlüğü | Bazilika Fotoğrafı

Diğer Arkeoloji terimleri

• Abaküs: Sütunlardaki başlığın en üstüne konan tabladır.
• Adyton: Tapınak içerisinde özel ve en kutsal odadır.
• Anadolu İon Kaidesi: Sütun altlığıdır.
• Anta: Hellen tipi tapınaklarda cella odasının yan duvar uçlarıdır.
• Antefix: Kiremitlerin aşağıdaki sonlanan uçlarını tutan süslemeli eleman.
• Apsis: Kavisli duvara denir.
• Aquadükt: Su kemerinin antik adı.
• Architrav: Sütun üstündeki yatay bölüm.
• Astragal: Yuvarlak profilli, inci dizisi ile süslü silme.
• Atrium: Roma tipi evlerde üstü örtülü, ortada üstü açık olan avlusu. Bizans kilisesine giriş avlusuna da denir.
• Attika: Tepe korniş üzerindeki duvar şeridi. (Çoğunlukla üzerinde yazıtlar ve bezemeler bulunur.)
• Başlık: Sütun tepeliğine denir.
• Bouleuterion: Hellen tipi meclis yada senato yapısı.
• Cella: Hellen tapınaklarında kült heykeli olan gerçek oda.
• Columna Caelata: Sütun üstlerinin kabartmalı haline denir.
• Çörten: Su kaynağının ağzıdır. En güzeli ise aslan başlıklı olandır.
• Diş Sırası: Çatıyı taşıyan kalasların görülen uçlarına denir.
• Ekhinus: Başlıkların yastık bölümündeki kabarık şekle denir.
• Ekklesiasterion: Hellen kentlerinde “Halk Meclisi” binasına denir.
• Eustyl: Sütunlar arasındaki 2,25’lik  mesafeye denir.
• Fascia: İon ve Korinth düzenlerinde Architravın (baştaban) hafifçe öne çıkan yatay bölümlerine denir.
• Friz: İon düzeninde üst yapının kabartmalı ya da bezemeli orta bölümüne denmektedir.
• Geison: Helen dilinde Korniş anlamına gelir.
• Gymnasion: (Gimnazyum, Gimnaz) Antik dönemde spor merkezi ve antrenman alanı.
• Heroon: Tanrılaştırılmış ya da yarı tanrılaştırılmış olan ölülerin adına dikilmiş mezar yapısı.
• İnci Dizisi: Dönüşlü, iki dar ile bir uzun kabarmış tanelerinin astragali süsleyerek, boyanmış yada oyulmuş bezemeli silmeye verilen addır.

Arkeoloji Sözlüğü Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• http://mart.mersin.edu.tr