Doğunun unutulmuş imparatorluk merkezi : Ani

Unutulmuş ve şu anda yerinde sadece yeller esen bir Antik Kent olan Ani, UNESCO’nun Dünya Mirası geçici listesine girdi. Şu anda 2011’de restorasyon çalışmaları başlamış, yıkılması engellenmeye çalışılıyor.

Yüzbinlik bir nüfusa sahip olduğu düşünülen Ani Antik Kenti, Hristiyan dünyasında 1001 Kilise Şehri olarak anılıyor. 1001 kilise bulunamasa da, bugüne kadar 40 kilise, şapel ve anıt mezar kalıntıları çıkarılmıştır.

Ani (Ermenice: Անի, Latince: Abnicum), Türkiye’deki Antik Kentler listesinde belki en önemlilerinden biri olan bu antik yerleşim merkezi, Kars’ın  il merkezine 42 km uzaklıkta, Arpaçay Nehri uzantısında bulunan şu andaki Ocaklı Köyü sınırları içinde bulunmaktadır. Ermenistan sınırını ayıran Arpaçay Nehrinin batı yakasında Türkiye sınırları içerisinde volkanik tüflü  bir arazi üzerindedir.

Ani Antik Kenti, 961-1045 yılları arasında Ermeni Pakraduni Hanedanlığının başkenti olmuştur. 11. ve 12. yüzyıla ait bazı İslami eserlerde bulunmaktadır.

Ani ne zaman kuruldu?

Ani zamanında ipek yolu güzergahında Anadolu’nın ilk konaklama merkezidir. Kentin zengin olması da buna bağlıdır. Neredeyse 7000 yıldan fazla tarihi olan Ani şehri, bir çok uygarlığa sahiplik ettiği düşünülmektedir.

Bulunan bilgilere göre ise Arsaklılar tarafından merkez olarak kullanan kurucularından biri olan Karampart adındaki kişi tarafından Milattan Önce 350-300 yılları arasında Ani merkez olmuştur. Arsaklılar aslında Orta Asya’dan gelen Oğuz Boylarından olduğu bilinmektedir.

Şimdiki zamanda bulunan ören yerinin içindeki kale Milattan Sonra 4.yüzyılda Kars şehrini kuran ve ismi buradan gelen Karsaklılar tarafından yapılmış. Buluntulara göre neredeyse 460 yıl hüküm sürmüş Karsaklılar.

Karsaklılardan sonra ise  Ermeni Gamsaragan sülalesi tarafından kullanılmış. Fakat  Ermeni Bagrationi (Bagrat) ailesi ile aralarındaki savaşta kazanan Bagrationiler kazanmış. 780 yılında Gamsaragan’lar mülklerini Bagratlılara satarak Bizans ülkesine göç etmişler

Bagrotioni ailesi burada bir devletin temelini atmışlar. Ermenistan Krallığını kurmuşlar. Abbasi ve Bizans kayıtlarında 885 yılında Bagratlı I. Aşot için “Ermenistan Kralı/Şehinşah-ı Armen” olarak geçmektedir. 961 yılında 3. Aşot (953-977) başkentini Ani’ye taşıyarak burada büyük bir kentin yapımına başlamıştır. Ardından gelen  2. Smpat (977-989) ve oğlu Gagik (989-1020) döneminde kent nüfusunun 100.000’i aştığı görülmektedir.

Bizans İmparatorluğu 1045 yılında bu ilerleyişi görür ve bagratlılar yani Pakrudini’lere savaş açmıştır. Nitekim yok etmiştir. Alparslan Anadoluya yavaş yavaş ilerlerken 1071 Malazgirt’ten önce 1064’de Selçuklu Devleti sınırları içine alınmıştır. Sonrasında Osmanlı Devleti sınırları ve şimdi günümüze kadar gelmiştir.

Doğunun unutulmuş imparatorluk merkezi : Ani Antik Kenti ön girişi

Ani Antik Kentinde Görülecek Kalıntılar

Şehir suru, 8 kadar kilise ve bir cami, Ani’de halen ayakta duran eserlerin en önemlileridir.

Ani Antik Kentinin Surları ve Kapıları

Ani Antik kentini çevreleyen Kale surları deve tüyü ve siyah renkli tüf taşından yer yer iki ve üç sıra halinde Horasan Harcı ile yapılmıştır. Kurulduğu araziye uyum sağlamak için üçgen şeklinde yapılmış ve 7 giriş kapısı bulunmaktadır. Aslanlı Kapı, Kars Kapısı, Sarnıçlı Kapıları görülebilen ve ayakta duran en güzel kapılarıdır.

Ani Antik Kenti Surları

Antik kentin eğimli yapısından ortalama 5 metreyi bulabilen surları bulunmaktadır. Surların dış cephelerinde Haç işaretleri, Aslan ve yılan figürlü kabartmalar bulunmaktadır. Ani’nin ana giriş kapısı Aslanlı kapısında, Selçuklu Sultanı Alparslanın şehri 1064 yılında almasını gösteren, dört satırdan oluşan  Kufi İslami Kitabe bulunmaktadır.

Ani Antik Kenti Giriş kapıları

Ani Antik Kentindeki Kiliseler

Hala ayakta durabilen Keçel Kilisenin yarısı yıkılmıştır. Diğer kileselerden biri olan Şirli Kilisesi ise renkli mimarisi ile dikkat çekmekte.İçerisinde Azizelerin tavsirleri bulunan resimler bulunmaktadır. Kentin kuzeyinde Sultan sarayı kalıntısı olup, içinde Polatoğlu kilisesi vardır. Fakat içindeki değerli kalıntıları, Nikola Mar adındaki Rus Arkeolog tarafından 1892-1904 yılları arasında çalınmıştır.

Ani Antik Kenti | Gagik Kilisesi

Anı Antik Kentin  güneybatısında Gagik Kilisesi bulunmakta. Cephe duvarları ve kubbesi tamamen çökmüştür. Milattan sonra 10. yüzyılda yapılan Kilisenin sadece temel duvarları ve içinde üç sütun ayakta durabilmiştir. Ortaçağ mimarisinin en önemli yapılarından biridir.

Ani Antik Kenti | Abukhamrents (Polatoğlu) Kilisesi

Abukhamrents (Polatoğlu) Kilisesi Anı antik kentin kuzeybatısında Bostanlar deresinin üzerindeki surlara yakın plato üzerinde kurulan kilise M.S. 980 yılında Prens Pahlavuni tarafından yaptırılmıştır. Kilisenin güney cephe duvarında oyma tekniği ile yapılmış bir güneş saati dikkat çekicidir.

Ani Antik Kenti | Büyük Katedral (Fethiye Camii)

Büyük Katedral adı verilen Meryemana Kilisesi, 989 yılında, İstanbul’daki Ayasofya’nın kubbesini ikinci kez inşa eden (onaran) mimar Trtad tarafından inşa edilmiştir. Düşey hatları kuvvetli bir şekilde vurgulayan yapı, etkileyici bir yükseklik duygusu elde eder. Alparslan ilk cuma namazını burada kılmıştır. Fethiye Camii olarakta bilinmektedir.

Ani Antik Kenti | Resimli Kilise | Tikran Honentz Kilisesi

Vadi içinde bulunan Tikran Honentz Kilisesi 1215 yılında onarılmış ve Ermeni kilise geleneğini gösteren zengin fresklerle bezenmiştir.  Anılı bir tüccar olan Tigran Honents tarafından inşa ettirilmiştir. Kilisenin iç cephe duvarları ile kubbe kısmında Hz. İsa’nın doğumundan ölümüne kadar geçen olayları sembolize eden freskler mevcuttur.

Resimli Kilise | Tikran Honentz Kilisesi

Ani Antik Kenti | Resimli Kilise | Tikran Honentz Kilisesi

1020 yılına tarihlenen Abugamir Pahlavuni Kilisesi, İslam mimarisinden kaynaklanan ve daha sonraki dönemde Selçuklu mimarisinde sık sık kullanılan özellikler sergiler.

1035 tarihli Halaskâr (Amenaprgiç) Kilisesi yada Aziz Prkich Kilisesi dairesel kesitli bir kümbet yapısındadır. 1036 yılında kral III. Sembat tarafından yaptırılan kilise 1291 ve 1342 yıllarında Atabekler tarafından restore ettirilmiştir. 1930’lu yıllarda ise bir yıldırım düşmesi sonucu kilisenin yarısı yıkılmıştır.

Ani Antik Kenti | Aziz Prkich Kilisesi

Arkeoloji alanın dışında kalan bir müstahkem tepe üzerinde, Zakare Mkhrgrdzeli’nin Kızlar Kilisesi adıyla bilinen kilisesi görülür. İpek yolu kervan yolu girişine yapılmıştır. Mimari yapısı ve süslemeleri dikkate alındığında 13. yy.’ın karakteristik özelliğini taşıyan kilise silindirik bir plana sahip olup üzerindeki kubbe çadır görünümündedir. Pencereleri, Altı bölmeli dış cephe duvarının kemerleri arasında olup, içerisi böylece aydınlanmaktadır.

Ani Antik Kenti | Genç Kızlar Kilisesi

Ani Antik Kentinin en zor sarp kayalıkların üzerinde olan Rahibeler Manastırı kurulmuştur. Milattan sonra  10. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Bazilikaları ile bu manastır özel bir ibadet yeri olduğu anlaşılmaktadır.

Ani Antik Kenti | Rahibeler Manastırı

Ani Antik Kentinde Bulunan Camii

Menuçehr Camii, Türk fethinden sonra Türkiye topraklarında inşa edilen en eski cami olmasıyla dikkati çeker. Muhtemelen daha eski bir sivil yapıdan dönüştürülmüş ve 14. yüzyılda ikinci kez tadilata uğramıştır.

Ani Antik Kenti | Menuçehr Camii

Anı Antik Kenti İpekyolu Köprüsü

Ani Öreyeri kıyısındaki Arpaçay nehrinin aktığı vadi üzerinde kurulduğu için karşı kıyı ile ulaşımı sağlamak amacıyla nehir üzerinde 10. yüzyılda Bagratlı Krallığı dönemide yapılmış olup, günümüze sadece köprü ayakları kalmıştır.

İpekyolu Köprüsü

Ani Antik Kenti  Kervansaraylar

1064 yılında Selçukluların Anı’yı fethinden sonra Ebul Menucehr Bey tarafından şehirde başlatılan imar çalışmaları sırasında yapılmıştır. Orjinali iki katlı olan binanın birinci katı ahşap olduğundan yıkılmış günümüze zemin katla bodrum katı ulaşmıştır. Tipik Selçuklu mimarisi göze çarpmaktadır. Özellikle kapısındaki Taş işçiliği ve yıldız motifleri görmeye değer. dörtgen yapı olup, 4 odadan yapılmış olup birde içinde şadırvan bulunmaktadır.

Doğunun unutulmuş imparatorluk merkezi : Ani Antik Kenti içindeki Selçuklu Kervansarayı

Ani Antik Kentindeki Hamamlar

Selçuklular zamanında Anı Antik Kenti merkezinde Büyük Katedralin 30 metre batısında yapılan büyük hamam 12 yüzyılda yapılmıştır.Selçuklu mimari tarzında yapılan hamam dört eyvan ve dört halvet odasından oluşmuş odaların kapı girişleri sivri kemerli olarak yapılmıştır. Ayrıca eyvanlar beşik tonoz kemerlerle örtülmüştür. Hamamın girişi batı istikametinde olup buradan bir koridorla soyunma odalarına ulaşılır. Ayrıca bu koridorun kuzeyinde bir ılıklık ve ılıklığın yapının da külhan kısmı bulunmaktadır.

Doğunun unutulmuş imparatorluk merkezi : Ani Antik Kenti içinde Selçukluladan kalma yıkık hamam

Ani Antik Kenti Kazı Çalışmaları

Türkiye- Ermenistan sınırındaki Ani Antik Kentinde, kazı, restorasyon ve konservasyon çalışmaları devam ediliyor. Bizzat Kültür Bakanlığı tarafından ve Kars Müze Müdürlüğü elinden geleni yapmakta. Antik Kent içeriği çok geniş olduğundan 2011 yılından beri devamlı bir çalışma söz konusu.

Ani Antik Kenti Nerede | Nasıl Gidilir?

Daha Büyük Görüntüle

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• www.kars.gov.tr