Domates içerik bakımından tüm uzmanlarca hayat kurtaran bitkiler kategorisinde ilk 100’ün içindedir diyebiliriz. Her mevsim sofraları süsleyen bu şifalı bitkinin, insan sağlığına hangi faydaları olduğunu biliyor musunuz? Sizlere bu yazımızda domates hakkında bilinmesi gereken ne varsa hepsini açıklayacağız. Domates nedir? Domatesin tarihi nedir? Domatesin besin değeri nedir? Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları nelerdir? Sigara içenler neden domates yemeli? Domates cildi güzelleştirir mi? Domates kanseri önleyebilir mi? Domatesin diyabete etkisi nedir? Organik domates neden daha iyi? Domates kimlere zararlı? Domatesin zararları nelerdir? sorularının cevabını yazımızda bulabileceksiniz.

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir?

Domates (Lycopersicon lycopersicum); biber, patates ve patlıcanı da içeren patlıcangiller familyasından gelir. Şekil, boyut ve kırmızı, sarı, turuncu, yeşil, kahverengi gibi renk bakımından farklı binin üzerinde çeşidi bulunmaktadır.

Domatesin Güney Amerika yerlisi olduğu düşünülmüştür ama ilk defa Meksika’da tarımı yapılmıştır. Domates tohumlarını Avrupa’ya götürenler İspanyol kaşiflerdir. Domates, İtalya’ya on altıncı yüzyılda tanıtılmıştır. Domates, zehirli bir bitki olan it üzümüyle aynı familyadan olduğu için zehirli olduğu düşünülmüş ve bu nedenle İtalyanlar onu yemekten korkmuşlardır. Fakat 19. yüzyıldan sonra popüler olmuştur.

Osmanlı mutfağının da ana ögesi olan domates, Türkiye’de her mevsim sofralarda yerini bulmaktadır.

Domates üreticilerinin başında ABD, İtalya, Rusya, İspanya, Türkiye ve Çin gelmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda & Tarım Organizasyonu (FAO) tarafından hazırlanan raporda dünya genelinde 153 milyon ton domates üretilmektedir. Çin 50 milyon, Hindistan 17,5 milyon, Amerika Birleşik Devletleri 13,2 milyon, Türkiye 11,3 milyon, Mısır 8,6 milyon, İran 6 milyon, İtalya 5,1 milyon, İspanya 4 milyon, Brezilya 4 milyon, Meksika 3 milyon ton domates üretmektedir.

Günümüzde domatesin kardeşi sayılan Tomatillos, Meksika’ya özgüdür. Üzerinde bir kabuk olup, kabuğu soyulduğunda yeşil domates gibi bir görüntüsü vardır.

İnsan sağlığına etki eden domatesin analizini yapmadan önce dilerseniz biraz domatesi tanıyalım.

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | İspanya’nın Valencia özerk bölgesindeki Bunol şehrinde her yıl düzenlenen şenlikte, insanların birbirini domates yağmuruna tuttuğunu ve bu şenliğin adının “La Tomatina” olduğunu biliyor muydunuz?

Domates Nedir? Domatesin Tarihi

Domates, hem bir meyve hem de bir sebze olarak kabul edilir ve özellikle Akdeniz bölgesinde, dünya genelinde mutfakların ayrılmaz bir parçasını oluşturur. Günlük domates tüketimi, gıda lezzetini iyileştirmekle birlikte sağlığa büyük bir destek sağlar. Domatesi makarna, pizza, ketçap ve çeşitli içeceklerde bulabilirsiniz. Çok hızlı bir şekilde yetiştirilmelerinden dolayı, diğer bitkilere oranla daha kolay üretildiğinden her mevsim dikkat çeker. Böyle olması her ülkede temel besin maddelerinden biri olarak görülür.

Domates ad olarak İspanyolca tomate kelimesinden gelir. İspanyolcaya Nahuatl dilinde tomatot kelimesinden gelmiştir.

Domates Meksika’ya özgü olduğuna inanılmaktadır. Amerika kıtası İspanyollarca kolonileşmesi ile, domates ekiminin yayılmasına neden oldu. Küçük-orta boyutlu, yuvarlak kırmızı kümeler şeklinde olup, yumuşak, pembemsi kırmızı etli ve içindeki bir dizi tohumun yanı sıra hafif tatlı bir tadı vardır. Hem sebze hemde meyve grubunda görülmektedir.

Gerçekte meyve olan Domates, ABD’de 1893 yılında mahkeme kararı ile sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden sebze grubuna almıştır. ABD’de ilk defa Thomas Jefferson tarafından üretilmiştir. Fakat önceleri zehirli diye uzak durulmuştur.

Günümüzde tüm dünyada domates yetiştiriliyor ve insanlara benzersiz sağlıklı faydalar sağlayan binlerce çeşidi vardır. İnsan sağlığı için böylesine değerli bir besin maddesi olmasının nedenlerini inceleyelim.

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | Türkiye domates üretiminde dünyada 5. sırada

Domatesin Besin Değeri | Domatesin Besin Analizi

Domatesin içinde A vitamini, C vitamini ve K vitamini yanı sıra önemli miktarda B6 , folat ve tiamin bulunmaktadır. Mineral olarak potasyum, manganez, magnezyum, fosfor ve bakır için iyi bir kaynaktır. Diyet lifi ve proteinin yanı sıra, onu en etkili yapan fitokimyasal likopen bolca bulunmaktadır.

Neden Domates Yemeliyim? Domatesin yararları nelerdir?

Doğal ilaç olarak kullanılan Domates, hem suyu içilerek hemde suyu ile banyo yapılarak, insanı egzama ve diğer cilt rahatsızlıkları ile mücadelede kulanılmış. Günde üç-dört kez domates suyuyla gargara yapmanın yaraları rahatlattığı saptanmıştır. İki çay kaşığı domates suyu ve çeyrek kase yayık ayranı karışımı, yanmış yerlerin üzerine uygulanıp yaklaşık yarım saat bekletildikten sonra durulanınca uygulanan bölgeyi rahatlatır. Bu uygulamalar yıllardır yapılmaktadır.

Domates C vitamini ve potasyum açısından zengindir. Bitki sterolleri, domates pişirildiğinde daha güçlü andoksidan likopen ve beta karoten gibi fitokimyasallar bakımından iyi kaynaktır. Epidemiyolojik çalışmalar, likopenin prostat kanserini azalttığını ispatlamıştır; aynı zamanda kalbi koruyucu, antikansorejen, iltihap önleyici ve antimutajenik özelliklere sahiptir. Hücre hattı çalışmalarına göre domates aynı zamanda akciğer ve prostat kanseri gelişimini durduran bir etkiye sahip olan polifenoller içerir.

Dilerseniz domatesin faydalarını ayrı ayrı listeler halinde işleyelim. Domatesin çok etkili olduğu 9 faydası aşağıda açıklanmıştır.

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | Domatesin renkleri onun içindeki besin değerini değiştirmiyor

1. Domatesin Kalp ve Damar Hastalıkları üzerindeki etkisi

Bugüne kadarki araştırmalann çoğu domates ürünlerinin likopenin tek başına kullanımından daha fazla kalp koruyucu özelliği bulunduğunu öne sürer. Hem domates suyu hem de likopen ilavesi verilen denekler üzerindeki bir hayvan çalışmasında her ikisinin de lipit peroksidasyonunu azalttığı bulunmuştur. Ayrıca sade domates suyu kalp hücrelerinin ölümünü ve kalp hasarlarını azaltıp kalp fonksiyonlarını olumlu yönde iyileştirmiştir.

Domateslerdeki likopen, serum lipid oksidasyonunu önler, böylece kardiyovasküler hastalıklara karşı koruyucu bir etki gösterir. [1]

Düzenli bir domates tüketiminin kandaki LDL kolesterol ve trigliserit düzeylerini düşürdüğü kanıtlanmıştır. Bu lipidler, kardiyovasküler hastalıklarda  etken olup ve kan damarlarındaki yağların birikmesine yol açarlar.

Bakmadan geçme: Kalp sağlığını korumak için tüketilmesi gereken besinler nelerdir?

2. Domatesin Kanseri önler mi? Kanserle savaşır mı? Anti kanserojen mi?

Kaliforniya Üniversitesi’ndeki bir çalışmada likopen ve domateslerde doğal olarak oluşan diğer besin maddeleriyle arasında sinerjik etkileri bulunan domates ürünleri, oksidatif stres ve kanser oluşumunu azaltmada tek başına likopen ilavesinden daha iyi sonuçlar göstermiştir.

1953 hastayı içeren bir durum kontrol çalışmasıyla domates aliminin kolon kanserine karşı önemli ölçüde koruyucu etkileri olduğu saptanmıştır.

Yumurtalık kanseri teşhisi konulan 71 kadın üzerinde yapılan bir araştırma, yüksek domates tüketiminin yumurtalık kanserini önemli ölçüde azalttığını göstermiştir.

Üç hafta boyunca her gün prostetektomilerinden önce domates sosu tüketen deneklerin prostat dokularındaki DNA hasarında önemli ölçüde azalma ve prostat kanser hücrelerinin ölümünde artma saptanmıştır. Bir durum kontrolü çalışması, domates gibi bitkilerden türeyen yüksek plazma likopeni ile düşük prostat kanseri riski arasında önemli bir ters ilişki olduğunu saptamıştır.

A vitamini, Akciğer kanserine karşı koruma sağladığı bilinmektedir.

Antioksidan zengini olan Domates, kansere neden olan serbest radikalleri temizlemede yüksek oranda etkili olan bir  likopen içerir. Sadece çiğ yenen domateste değil katkısız ketçap gibi ısıyla işlenmiş domates ürünlerinde bile bu etki görülebilir. Domateslerdeki likopen, prostat kanseri, servikal kanser, mide ve rektum kanseri ile farinks ve özefagus kanserleri ile mücadelede etkili olduğu gösterilmiştir. Harvard Halk Sağlığı Okulu tarafından yayınlanan çalışmalara göre, meme kanseri ve ağız kanserine karşı da korur. [4]

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | Domates cildi güzelleştiriyor

3. Sigara İçenlerin neden domates yemesi gerek?

Domateslerde bulunan kumarik asit ve klorojenik asit, sigaralarda bulunan ana karsinojenler olan nitrozaminlerle mücadele eder. Yüksek miktarlarda A vitamininin varlığının karsinojenlerin etkilerini azalttığı ve akciğer kanserine karşı koruyabildiği gösterilmiştir.

4. Domates sindirime yardımcıdır

Sindirim dostu sebzeler içine domates yazılabilir. Domates hem sindirim sistemini sağlıklı tutar hemde oluşan rahatsızlıkları önlemeye çalışır. Kabızlık ve ishali önler ve toksinleri vücuttan etkili bir şekilde çıkarırlar. Aynı zamanda bağırsakların kabızlık semptomlarını azaltabilecek büyük miktarda lifleri vardır. [2]

Sağlıklı bir lif miktarı pürüzsüz sindirim sistemi kaslarında peristaltik hareketi uyarmaya yardımcı olur. Gastrik ve sindirim sularını serbest bırakır. Böylece bağırsak hareketleri düzene girer, genel sindirim sağlığınızı geliştirir ve kolorektal kanser gibi durumlardan korunmaya yardımcı olur.

5. Cilt bakımına destek olur

Domatesler sağlıklı dişlerin, kemiklerin, saçların ve cildin korunmasında yardımcı olur. Domates suyunun topikal uygulaması, şiddetli güneş yanıklarını iyileştirdiği bilinmektedir . Günlük tüketim, cildi UV kaynaklı zararlardan korur. Aynı zamanda anti aging bitkiler grubunda olan Domates, cildin yaşlanmasını da erteler.

6. İdrar yolu enfeksiyonlarını önlemek için domates yemeli

Domates tüketerek, idrar yolu enfeksiyonundan ve mesane kanserini yakalanma riskini azaltır. Bunun nedeni domatesin suyu idrarı uyarır; bu nedenle, onlar bir idrar söktürücüsüdür. Böylece toksinlerin vücuttan atılmasını, ayrıca fazla su, tuz, ürik asit ve bazı yağları da yok eder. [3]

İlgili link: İdrar Yolu Enfeksiyonu nedir? Belirtileri Nelerdir? Tedavisi

7. Tip 2 diyabete karşı domates tüketin

Amerikan Tabipler Birliği Dergisi tarafından yapılan bir araştırmada, günlük domates tüketiminin, tip 2 diyabetin oksidatif stresini azalttığını göstermektedir .

8. Hipertansiyonu önlemek ve düşürmek için Domates

Her gün bir domates tüketmek, yüksek tansiyon olarak da bilinen hipertansiyonun gelişme riskini azaltır. Bu kısmen domateslerde bulunan etkileyici potasyum seviyelerinden kaynaklanmaktadır. Potasyum vazodilatatördür, yani kan damarlarındaki ve arterlerdeki gerginliği azaltır, böylece kan dolaşımını artırır. Ayrıca hipertansiyonu ortadan kaldırarak kalp üzerindeki stresi azaltır.[5]

9. Yapay vitamin desteği yerine “Doğal Vitamin ve Mineral” zengin kaynağı Domates tüketin

Tek bir domates bile, günlük C vitamini gereksiniminin yaklaşık % 40’ını sağlayabilir. C vitamini, kansere neden olan serbest radikallerin vücut sistemlerine zarar vermesini önleyen doğal bir antioksidandır. Ayrıca domateste bol miktarda A vitamini ve potasyum ile demir vardır. Potasyum sinir sağlığının korunmasında hayati bir rol oynar ve demir normal kan dolaşımını korumak için gereklidir. Kan pıhtılaşması ve kanamayı kontrol etmek için gerekli olan K vitamini de domateslerde bol miktarda bulunur. [6]

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | İngiliz Portsmouth Üniversitesi bilim adamları 42 yaşında 6 erkek üzerinde yaptıkları araştırmada, her gün tüketilen 1 kase domates çorbasının erkek sağlığına destek olduğunu açıklamıştı

Domates nasıl tüketilir? Domates alırken nelere dikkat etmeli? Domates nasıl saklanır?

Günlük 1 adet orta boy domates tüketimi dengeli beslenme öğünlerine katıldığında, vitamin ve mineral eksiklerini tamamlar ve vücut üzerinde genel bir koruyucu etki gösterir.

Domatesle alırken ve içindeki besin ögelerini korumak için yapılması gerekenler şöyledir;

• İnce kabuklu kırmızı, etli ve ağır domatesleri seçin.
• Hafif kokusu olmalıdır. (Kokması domatesin olgunlaşmadan önce koparıldığının ve hiçbir zaman olgunlaşmayacağının göstergesidir.)
• Olgunlaşmaları için muz ya da elmayla birlikte domatesleri de aynı kese kağıdına koyun.
• Oda sıcaklığında muhafaza edin.
• Tamamen olgunlaşmış domates bir ya da iki gün dayanabilir.

Domatesi nasıl yemeli ve tüketmeli ile ilgili bazı ipuçları;

• Domatesleri alüminyum tencerelerde pişirmeyin çünkü asideri metalle birbirini etkileyebilir ve alüminyumun besine geçmesine neden olabilir.
• Dilimlenmiş domatesleri sandviçinize ya da salatanıza ekleyin.
• Sos ya da çorba yapımında kullanın. İspanyol pilavı yapmak için pirince domates suyu ekleyin.

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | Yaz bitiminde kışlık domates sosları kaynatılıp, şişelenmeye başlar

Domatesin zararları nelerdir?

• İçeriğindeki A vitamini ve K vitamini hamile, kan sulandırıcı ilaç kullanan ve ameliyata girecek kişilerce dikkat edilmelidir. Bu durumlarda kesinlikle doktora danışılmalıdır.
• Fazla Domates tüketimi, deri de kaşıntı ve hassas bünyelerde alerji yapabilir. Domates yendikten sonra bazı kişilerde ciltte döküntü, egzama, kızarıklık ve kabarma gibi cilt problemlerine neden olabilir.
• Bilimsel olarak çekirdekli yapısı olan Domates sebze değil meyvedir. Meyve olduğundan içindeki şekerin kan şekerini arttırdığını unutmamak gerekir. Canan Karatay’a göre Domates özellikle yaz aylarından haziran ve temmuz ayı en çok fazla tüketildiği zamandır ve bu zamanlarda vücutta şeker yükselir ve ürik asit artar. Çünkü domates, yaz sebzelerinden taze fasulyeden fazla şeker vardır. Özellikle diyabet hastaları domates tüketimine dikkat etmesi gerekir.
• Organik domates alınmalıdır. Çünkü normal domateslerin hepsi tarım ilacı ile büyütülmektedir. Bu tip büyütülen bitkilerin kanser riskini arttırmaktadır. Bu yüzden eylül ayından itibaren saksıda yada bahçede kendi domatesi üretmenin yolları aranmalıdır yada organik alınabilir.
• Domatesin ana maddesi olan likopen, aşırı alımında bağışıklık sistemini zayıflatabilir. Bu yüzden domatesi günlük en fazla orta boy 2 taneden fazla tüketilmemesi gerekmektedir.
• Reflü yada mide sorunları olanlar çokça domates tüketmekten uzak durmalıdır.
• Yüksek kalsiyom ve oxalate içeren bir bitki olan Domates fazla tüketildiğinde, böbrek taşı hastalarına zararlı olabilir.
• Çok fazla domates tüketenlerin, vücut renklerinde değişim olabilir.
• Domates içindeki likopen zenginliği, irritabl bağırsak sendromu (IBS) gibi önemli bağırsak sorunlarını tetikleyebilir. İrritabl bağırsak sendromunun belirtisi ise, dışkının çıktığı an acı hissettirmesidir. Günlük 30 miligram likopen yani 3 yada 4  orta boy domatesin tüketilmesi ile şişkinlik, gaz çıkarma, karın ağrısı ve yediklerini sindirememe sorunları ortaya çıkar.

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | Domates üretim sürecinde tarım ilaçlarına çokça maruz kaldığı için, sirkeli su da bekletilip öyle yenmesi söylenmekte yada kabuğunu soyarak tüketilebilir

Neden Organik Domates daha iyi?

California Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre organik domatesler, azot bakımından zengin kimyasal gübreler eklenmediği için daha düşük bir besin kaynağı olan bir ortamda üretilmektedir. Organik domateslerde quercetin (% 79 daha yüksek) ve kaempferol (% 97 daha yüksek) gibi antioksidanlar daha fazladır. Hepimizin bildiği gibi, antioksidanlar sağlık için iyidir ve kalp hastalıklarının azaltılmasında yardımcı olurlar.

Ayrıca, kimyasal bazlı domates yetiştiriciliğinde, böceklerden korumak için spreylerle böcek ilacına maruz kalmaktadır. Organik domates yetiştiriciliği ile bu kimyasalların doğaya ve insana vereceği zararlardan kurtulabiliriz. Organik tarım insanlığın kurtarıcısı olabilir.

Okumadan geçme: Antioksidan nedir? Antioksidanların yararları nelerdir?

Domates neden yenmeli? Domatesin faydaları ve zararları nelerdir? | Organik üretilen domatesler şekil olarak biraz kaba renk olarak da biraz açık kırmızıya kaçsa bile, tadı çok lezzetlidir. Hem sağlık hemde lezzet için organik domates alın yada balkon yada bahçede kendiniz üretin

Ayrıca Bakınız

• Domates neden pahalı? Domates fiyatları Türkiye’de neden yüksek?
• Bilim neden idrardan domates yetiştirmeye çalışıyor?

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

1. http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf8036374
2. http://www.cabdirect.org/abstracts/19961608380.html;jsessionid=7E1577B07F04C3924475020A510C5C84
3. http://link.springer.com/article/10.3103/S1068367413030178
4. https://www.hsph.harvard.edu/
5. https://www.spandidos-publications.com/etm/3/4/577
6. http://link.springer.com/article/10.1007/s11101-007-9085-x