Küresel ısınma arttıkça dünyadaki çölleşme giderek artacağı kesin. Hali hazırda kilometre bakımından en büyük çölleri araştırınca, dünyanın en büyük çölünün kimsenin tahmin edemeyeceği bir kıta olduğunu gördük. Yazımızda Dünyanın en büyük 10 çölü hangileridir? Dünyanın en büyük çölleri nerede ve özellikleri nelerdir? Antarktika kıtası neden çöl? sorularının cevabını bulabilirsiniz.

Dünyanın en büyük 10 çölü hangileridir? Neden Antarktika çöl?

Yeryüzündeki birbirine bitişik, benzer yayılmış yaşam alanları olarak tanımlanan biyolojik bir terim olan biyom türlerinden biri olan çölleri bir çoğumuz sadece sıcak ve kurak olup kumlarla kaplı olduğunu biliriz. Halbuki yağış almayan ve üzerinde hiçbir bitki barındırmayan, hatta yağmurun bile ender olduğu soğuk bir kıtayı unuturuz. Antarktika aslında bir çöldür.

Dünyamızın çöller hariç hemen hemen her yerinde yaşanabilir. Yıllık yağış oranının 254 mm’den az olduğu çöllerde, bitkiler ve hayvanlar kıt kanaat geçinmek zorundadır.

Neredeyse her kıtada karşımıza çıkan çöllerin birçoğu yağmur perdesi arkasında kalır. Çöller, olağan dışı kaya oluşumlarına ve enteresan arkeolojik keşiflere gebedir.

Şimdi küçükten büyüğe doğru dünyanın en büyük 10 çölünü listeleyelim.

1. Chihuahuan Çölü: 282 bin km2

ABD Meksika sınırı boyunca uzanan çöl Kaliforniya eyaletinden daha büyük. Bazı kısımları, Teksas, New Mexico ve Arizona eyaletleri sınırları içinde yer alır. Yılda düşen ortalama yağış 228 mm’dir.

Dünyadaki pek çok başka çölde olduğu gibi, C. Çölü de, iki dağ sisilesi arasında kaldığından hem Pasifik Okyanusu’ndan hem de Meksika Körfezi’nden gelen yağışlardan nasiplenemez.

2. Büyük Havza Çölü: 492 bin km2

ABD’deki öteki çöllerden farklı olarak “soğuk” bir çöldür. Buradaki yağışın büyük kısmı kardır. Çöl, coğrafi olarak Nevada’nın büyük kısmını, Utah’ın bazı kısımlarını içerir. Bölge, yılda 150-300 mm yağış alır.

Büyük Havza, aynı zamanda bazı olağandışı kayaların da bulunduğu bir çöldür. Nitekim, 2009 yılında merkezi Nevada’da bulunan ve bal damlalarına benzetilen kayalar buna örnektir.

3. Suriye Çölü: 518 bin km2.

Suriye Çölü, Irak, Ürdün, Suudi Arabistan ve Suriye’nin büyük kısmını kapsar. Bugün ise bölgeden otoyollar ve petrol boru hatları geçmektedir. Bölge, yılda ortalama 125 mm’nin altında yağış alır.

Her şeye rağmen insanlar, en eski çağlarda, bu çölün bazı kısımlarına ulaşabilmişti. Bugün adına Suriye’nin “Stonehenge”i denen bölge 2009’da keşfedilmiştir.

2012’de yayımlanan bir keşifler raporuna göre bu bölgede taş çemberler ve muhtemelen mezarlar yer alır.

4. Büyük Viktorya Çölü: 647 bin km2.

Çöl, Avustralya’nın büyük bir kısmını kaplar ve hem birbirine paralel kum tepeciklerinden, hem de bazı tuz göllerinden oluşur. Batı Avustralya kıta sahanlığı kum tepecikleri çoğunlukla kırmızı kumdan oluşmaktadır. Güneye doğru gidildikçe renkleri beyaza dönüşür.

Beyaz rengin sebebi, kıyıdan gelen kumlardır. Avustralya hükümeti, bölgenin “değişken ve önceden tahmin edilemez” yağışa sahip olduğunu belirtiyor. Sert doğa koşullarına bağlı olarak çölün büyük kısmında büyük şehirler yer almaz.

Aborjinlerin toprakları ve korumaya alınmış alanlar yer alır. Avustralya’da “outback” denen kırsal bölgelerde en büyük ekolojik tehditlerden biri ise, ataları çölde çalıştırılmak üzere Hindistan, Afganistan ve Arabistan’dan 19. yy’da ithal edilmiş olan develerdir.

Dünyanın en büyük 10 çölü hangileridir? Neden Antarktika çöl? | Dünyanın enbüyük çöllerinin kilometrekare ve mil cinsinden listesi

5. Patagonya Çölü: 673 bin km2.

Arjantin’in büyük kısmını kaplayan çöl ve yarı çöl alan, Atlantik Okyanusu’ndan Ant Dağları’na dek uzanır. Büyük kısmı ağaçsız düzlüklerden oluşur.

Bu çöl, tıpkı Kaliforniya’nın Ölüm Vadisi gibi, yüksek bir dağ silsilesinin –burada Ant Dağları’nın– yağmur perdesinde yer alır. Bazı kısımlarında ortalama yağış oranı yılda 160 ila 200 mm gibi son derece düşüktür.

6. Kalahari Çölü: 930 bin km2.

Güney Afrika, Botsvana ve Namibya’nın büyük kısmını kaplar. Yılda ortalama yağış miktarı 500 mm’nin altındadır. Bazı kesimlerde bu 200 mm’nin de altına düşer.

Kalahari, günümüzden binlerce yıl önce insan faaliyetlerine de sahne olmuştur. Arkeologlar, Güney Afrika’daki Wonderwerk Mağarası’nda yaptıkları bir kazıda, bundan 1 milyon yıl kadar önce yakılmış ateş bulgularına rastlamıştır.

7. Gobi Çölü: 1,3 milyon km2.

Çin ve Moğolistan’ın geniş alanlarını kapsayan Gobi, yer yer kurak ve çorak yer yer de muson özellikleri barındıran; yani hem kurak hem de yağışlı mevsimlerin görüldüğü bir yapıya sahiptir.

Yıllık yağış ortalaması yerine göre 50 mm ile 200 mm arasında değişir. Özellikle doğu kısımları, tıpkı muson yağmur kuşağındaki bölgeler gibi yaz aylarında bol yağış alır.

Gobi Çölü aynı zamanda dinozor avcılığı için de son derece elverişli bir yer. Yörede bulunan ender bir Tyrannosaurus Rex iskeleti, 2012 yılında yapılan açık artırma ile 1 milyon dolara satılmış ve bu ciddi hukuki çekişmelere yol açmıştı.

8. Arabistan Çölü: 2,3 milyon km2.

Suudi Arabistan ve çevresinde yer alan Umman gibi ülkelerle Irak’ın bir kısmını kapsayan çölün kuraklığı ve sıcaklığı bulunduğunuz noktaya göre değişir. Çölün iç kısımları kavurucu kuru bir iklime sahiptir ve sıcaklık 54 C’ye kadar çıkar.

Kıyı şeridi ve tepelerde ise nem oranı yüksektir ve günün daha serin saatlerinde sis ve çiğ olayı görülür.

Landsat görüntülerine göre Suudi Arabistan’da son 30 yıl içinde “hasat çemberleri” sayısında bir patlama saptanmıştır.

NASA’nın yorumuna göre bunun sebebi mühendislerin kuyu açarken 20 bin yıldan daha eski bir fosil akifere (su taşıyan katman) rastlamış olmalarıdır. Yapılan tahminlere göre bu akiferdeki su günümüzün kullanım temposu ile 50 yıl içinde tükenecektir.

9. Büyük Sahra Çölü: 8,6 milyon km2.

Büyük Sahra, sadece muazzam büyüklüğü ile değil, aynı zamanda son derece düşük yağış oranı ile de ünlüdür. Dünyanın bu ikinci büyük çölünde yıllık yağış ortalaması 25 mm’nin altındadır.

NASA verilerine göre çölün doğu kısımlarında bu oran yılda 5 mm’nin altında düşer. Su, zemine düşmediği halde su damlaları çöl üzerinde bir sis tabakası oluşturur.

Büyük Sahra’da, güneş battıktan sonra sıcaklığı muhafaza edecek bitki örtüsü bulunmadığı için geceleri çok soğuk geçer.

Gündüz ve gece sıcaklığı arasındaki ani değişim, sis oluşmasına neden olur.

Dünyanın en büyük 10 çölü hangileridir? Neden Antarktika çöl? | Dünyanın en büyük sıcak çölü Büyük Sahra Çölü

10. Antarktika: 14.2 milyon km2.

Antarktika’da yeryüzünün en düşük sıcaklık değerleri kaydedildi. Bölge aylarca güneş ışığı görmez. Buzlarla kaplı olan Antarktika’yı bir çöl olarak kabul etmek insanlara zor gelebilir. Ama aslında Antarktika dünyanın en büyük çölüdür, çünkü dünyanın en az yağış alan yeri burasıdır.

Yıllık ortalama yağış 50 mm’nin altında olup yağış biçimi esas olarak kardır.

Düşük kar yağışı oranına rağmen Antarktika yüzeyinin %99’u buzullarla kaplıdır. Bunun nedeni, son derece düşük ortalama sıcaklık yüzünden (-48 C) neredeyse hiç buharlaşma olmamasıdır.

Ayrıca Bakınız

• Dünyanın tatlı su kaynakları ne kadar kaldı? Su kaynakları tükeniyor mu?
• Antartika’da en büyük 10 dev buz kütlesinden biri kopmak üzere!