Haritalarda kuzey neden hep yukarıda kalır?

Kuzey yönü haritayı önümüze aldığımızda hep üst tarafta kalıyor. Neden üst kuzey, alt taraf güney? Kuzey neye göre kime göre kuzey? Çocukluktan beri öğretilen bu bilgi gerçekten doğru mu? Sizler için araştırdık.

Şimdi size bir soru soracağız. Uzaydan baktığınız da Kuzey Kutbu nerede? Cevap herkesin söyleyeceği gibi Kuzeydedir diyeceksiniz. Aslında bu cevap bilimsel olarak yanlış bir cevaptır. Tamamen bilincimize işleyen bir algıdır.

Bilim insanları aslında uzaya kuzey yada güney, doğu yada batı kavramı olmadığını belirtiyor. Londra’daki Imperial College Üniversitesinden astrofizikçi Daniel Mortlock, aşağı güney, yukarı kuzey gibi algıların yanlışlığını ama yön bulmada evrenin küçük noktalarında bunun doğru olabileceğini söylüyor. Samanyolu galaksisinde tüm gezegenler ve güneş aynı düzlemde olduğundan, yön kavramı değil, koordinat kavramı daha mantıklıdır.

Dünyada yaşamış tüm insanlar yön bula ve konumunu belirlemek için çaba içerisindedirler. Bir çok canlı yaradılışına göre içgüdüsel yönlerini belirler. Fakat insanların farkı ise böyle yeteneği sonradan elde edip diğer insanlarla iletişime geçebilmesidir.

Haritalarda kuzey neden hep yukarıda kalır? | Düzlemde sıralanan gezegenler

Geçmişten günümüze gelen haritalarda yönler nasıl belirlendi?

Çizilen tüm haritalarda kültürlerindeki önemli ayrıntılara göre belirleniyordu.

14.000 yıl öncesi buluntulara göre Mağaralarda bile yön belirtileri bulundu. 13000’lerde bulunan Hereford’un Dünya Haritası Mappa Mundi bunlardan bir örnektir.

Pusula’yı icat eden Çinlilerin ilk pusulaları kuzey yerine güneyi gösteriyordu. Pusulaya baktıklarında imparatorun sarayı aşağıda kalıyordu. Bu kabul edilemez olduğundan 🙂 yönü değiştirdiler ve kuzeyi yukarısı olarak gösterdiler. Değiştirilen Kuzey pusulalarda böylece kalıcı oldu. Belki Kuzey yıldızına, güney yıldızı diyecektik.

1402 yılında Çin’in yaptığı Kangnido Haritasında kuzey güney şimdiki gibiydi.

Haritalarda kuzey neden hep yukarıda kalır? | Kangnido Haritası

Antik Mısır‘da Güneş tanrısı Ra’dan dolayı güneşin doğduğu yer olarak yukarı  kısmı doğuydu.

Hristiyanlar ise İsa’nın doğduğu yer olarak Kudüs her zaman yukarıda olması gerekiyordu. Kudüs doğu da kaldığından, onu kuzey olarak gösterdiler.

İslami ilk haritacılar da durum farklı. Kabe kuzey olarak gösteriliyordu.  Fakat 1154 yılında Endülüs Emeviler’de Muhammed İdrisi tarafından yapılmış Dünya haritasında, şimdiye göre Kuzey ile Güney tam ters bölgede idi. İdrisi’nin yaptığı haritayı ters çevirince, günümüzdeki haritaların ilk atası sayılabilir.

Haritalarda kuzey neden hep yukarıda kalır? | Muhammed İdrisi’nin haritası ters çevrilince herşey normal.

Osmanlı Devletinde ise daha farklı. Dünya Haritalarında Amerika’yı gösteren 1526 yılında Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmış, o zamanki şartlara göre mümkün olmayan bir harita çizen Piri Reis Kuzey ve Güneyin yerleri aynı günümüzdeki gibi.

Haritalarda kuzey neden hep yukarıda kalır? | Sırrı çözülemeyen tekniği ile çizilmiş Piri Reis’in Avrupa Haritası

Kuzey yönü ilk defa haritacı Belçikalı Gerardus Mercator 1569’da kullandı ve dünyayı küre olarak tasvirledi. Fakat bu haritada kuzey yarimküre daha çok gözüküyordu. Kuzey yıldızının kullanılması da artık gemicilerden gelen ortak bir yön bulma yardımcısı oldu.

1973’te artık son noktayı NASA’nın  astronot fotoğrafında güney ters yönde kalmasına karşı, hemen düzeltti ve fotoğrafı çevirip kuzeyi herkezin bildiği tarafa çekti.

Biraz da psikolojik olarak insanlar bilinç dışı olumlu hisseder Kuzeyi. Güney kısmı sanki hiç önemsenmez gibi duruyor. İngiliz Psikolog Brian Meier insanların bilince bağlı olmadan pozitiflik içeren kelimeleri negatiflere göre hep yukarıda tutarlar. Yani iyiler yukarıda, kötüler aşağıdadır.

Böyle düşünmüyoruz belki ama Kuzey algımızı değiştirmenin belki de zamanı geldi.