Jüpiter gezegeni üzerinde güneş tutulması böyle gözüküyor

Harika bir görünümü olan, Güneş sistemindeki gezegenler listesinin en büyüğü Jüpiter gezegeni aslında dünya gibi kaya kütlesi olmayıp, ölümcül bir gaz kütlesi olduğu bilinmektedir. Dünyadan 11 kat daha büyük olan Jüpiter’de sizce güneş tutulması nasıl olur? Yazımızda Jüpiter gezegeni uyduları, Jüpiter’in özellikleri ve Jüpiter gezegeni hakkında araştırma yapmış bilim insanları ve araştırmalar hakkında kısa bilgiler bulabileceksiniz.

Jüpiter gezegeni üzerinde güneş tutulması böyle gözüküyor

140.000 km’lik çapıyla dünyadan 11 kat daha büyük, 318 kat da daha ağır olan Jüpiter gezegeni, tüm gezegenlerin toplamından bile 2,5 kat daha büyüktür.

Jüpiter gezegeni üzerindeki güneş tutulmaları, Jüpiter’in doğal uydularından herhangi birinin Jüpiter gezegeninden görüldüğü gibi güneşin önünden geçtiği zaman ortaya çıkar.

Açısal çapta güneşten daha küçük görünen cisimler için uygun terim bir geçiş olacaktır. Güneşin görünen boyutundan daha büyük olan bedenler için, uygun terim bir okültasyon olacaktır.

Güneşi tamamen tıkayabilen beş uydu var: Amalthea, Io, Europa, Ganymede ve Callisto. Diğerlerinin hepsi güneşi tamamen gizleyemeyecek kadar küçük veya çok uzaktır, bu yüzden sadece güneşi geçebilir. Daha uzak uyduların çoğu, Jüpiter’in yörüngesinin düzlemine güçlü bir şekilde eğimli yörüngelere sahiptir ve nadiren transit olarak görülecektir.

Jüpiter’in en büyük dört uydusu olan Galile uyduları Güneş’i gizlediğinde, Jüpiter’in yüzeyinde Teleskoplarda Dünya’dan gözlemlenebilen bir gölge geçişi görülebilir.

Jüpiter’den güneşin tutulmaları özellikle nadir değildir, çünkü Jüpiter çok büyüktür ve eksenel eğimi (uydularının yörüngelerinin düzlemi ile ilgilidir) nispeten küçüktür—aslında, güneşi tıkayabilen nesnelerin beşinin yörüngelerinin büyük çoğunluğu Jüpiter’de bir yerden görülebilen bir güneş okültasyonuna neden olacaktır.

Jüpiter’in gölgesindeki uydu tutulmalarının ilgili fenomeni, on yedinci yüzyılın ortalarında Giovanni Cassini ve Ole Rømer zamanından beri gözlemlenmiştir. Kısa bir süre sonra tahmin edilen zamanların gözlemlenen zamanlardan düzenli bir şekilde farklı olduğu, on dakikaya kadar erken on dakikaya kadar geç olduğu fark edildi. Rømer, bu hataları, ışık hızının ilk doğru belirlenmesini yapmak için kullandı ve iki gezegen güneş etrafındaki yörüngelerinde hareket ettikçe, varyasyonların dünya ile Jüpiter arasındaki değişen mesafeden kaynaklandığını doğru bir şekilde fark etti.

Uzay aracı, Jüpiter’deki güneş tutulmalarını gözlemlemek için kullanılabilir; bunlar arasında Pioneer 10 ve Pioneer 11 (1973 ve 1974), Voyager 1 ve Voyager 2 (1979), Galileo orbiter (1995-2003), Cassini–Huygens (2000) ve New Horizons (2007), uydularının ve gölgelerinin geçişlerini gözlemledi.

Jüpiter gezegeni

Jüpiter’de güneş tutulması fotoğraflarını Juno çekiyor

NASA’nın Juno sondası Temmuz 2016’dan beri Jüpiter’in etrafında kutupsal bir yörünge üzerinde dönüyor. Misyonun hedefi, güneş sisteminin en büyük gezegeni olan Jüpiter’in atmosferi, manyetik alanı ve çekirdeği hakkında bilgiler edinmek.

Elbette Juno düzenli olarak heyecan verici fotoğraflar da gönderiyor. Uydu son olarak Jüpiter’in 79 uydusundan biriyle meydana gelen bir güneş tutulmasını kaydetmiş.

1610 yılında Galileo Galilei tarafından keşfedilen Io, Jüpiter’in üçüncü en büyük ve güneş sistemimizin dördüncü en büyük uydusudur. Io, Güneş ve gezegeni arasından geçtiği sırada gölgesini Jüpiter’e yansıttığında Juno, Jüpiter’in yalnızca 8000 km uzaklığındaydı.

Uydunun sadece küçük bir gölge oluşturmuş olması, Jüpiter’in ne kadar büyük olduğunu tekrar gözler önüne seriyor. Jüpiter 143.000 km’lik ekvator çapıyla güneş sistemimizin en büyük gezegenidir.

Dünyamızın ekvator çapı ise sadece 12.756 km’dir. Diğer Galilei uydularından farklı olarak Io’da neredeyse hiç su bulunmaz ama buna karşın volkanik bacalar, sıvı kükürt gölleri ve olağanüstü büyüklükte lav akıntıları vardır. Io volkanik açıdan güneş sistemimizin en etkin gökcismidir ve yüzeyi sürekli değişir.

Püskürmeler sırasında sıvı kükürt ve kükürt dioksit uydudaki düşük yerçekimi nedeniyle yüzlerce kilometre savrulduktan sonra yere düşüyor ve dev birikimler oluşturuyorlar.

Juno, Temmuz 2021’e kadar Jüpiter’i araştırmaya devam ettikten sonra atmosferinde korlaşacak.

Ayrıca bakınız

• Güneş sistemindeki gezegenleri ne kadar tanıyorsunuz?

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• NASA’s Juno Mission Checks Out Epic Io Eclipse on Jupiter, Space.com, 17.09.2019
• NASA Solar eclipses on Jupiter