İstanbul °C
Doğanın gazabı kasırgaların şiddetleri neden giderek artıyor?
İnsanlar doğaya gün geçtikçe zarar vermeye devam ediyor. Atmosfere salınan gazların küresel ısınmaya arttırmasıyla bir çok deniz de ve körfezde tropik siklonlar (kasırgalar) giderek artmaya başlayacak. Bu yazımızda giderek artacak kasırgaların nedenlerini ve artan hızlarından bahsedeceğiz. Kasırga nedir? Kasırga nasıl oluşur? Doğanın gazabı kasırgaların şiddetleri neden giderek artıyor? Küresel ısınmanın zararları mı? Tropik olmayan bölgelerde tayfunlar neden gözükmeye başladı? Kasırgalar neden şiddetleniyor? Tropical Medicane (tropikal depresyon) kasırgası nedir? Tayfun nedir? Fırtına nedir? Harvey kasırgası neden bu kadar yıkıcıydı? İrma kasırgası neden bir felakete dönüştü? sorularının cevabını yazımızda bulabileceksiniz.
Doğanın gazabı kasırgaların şiddetleri neden giderek artıyor?
Tropik bölgelerde oluşan kasırgalara Avrupa ve Türkiye tanık olacak desek yıllar önce hayal denirdi. Fakat artan küresel ısınma artık Akdeniz’de bile tropik fırtına yada tayfun yada bilindik adıyla kasırga oluşabiliyor. Kasırgaların meydana getirdiği zararları hepimiz ABD’nin batı kıyılarını yerle bir eden Harvey ve İmra kasırgalarını duymuşsunuzdur.
Saatte 150 km hıza ulaşan ve gittiği yerde bulunan denizin sıcaklığından tekrar güçlenen kasırgalar, beraberinde kuvvetli sağnak yağışları da getiriyor. Metrelerce dalgalar bile yapabiliyor.
Kasırgalar hakkında bilgiler vermeden önce Kasırga nedir? Kasırganın nedenleri ve nasıl oluşur? kısaca bu sorulara cevap verdikten sonra Doğanın gazabı kasırgaların neden şiddetlerini arttırdığını anlatacağız.
Kasırga nedir?
Kasırga veya tropikal siklon, etkisi büyük ve şiddeti çok olan Beaufort ölçeği hesaplamasına göre saatte 118 km ve fazlası hızında hem güçlü hemde dönerek esen tropik rüzgarlardır.
Doğu Büyük Okyanus ve Güney Atlantik haricinde subtropikal ve tropikal iklim kuşağında bulunan bütün sıcak denizlerde görülmesi şaşırtıcı değildir. Özellikle Ağustos, Eylül ayları içinde Antiller’de görülür.
Kasırga nasıl oluşur?
Suların 27 derece olduğu, nemli havaların ve ekvator rüzgarlarının birleşmesi ile tropik bölgelerde oluşur. Afrika kıtasının batı sahillerinde çokça görülen Atlantik kasırgalarını örnek verecek olursak, oluşumu 3 aşamada anlatabiliriz. Bu kasırgaların gökgürültülü fırtına ile başlayıp, ılık tropik okyanus sularında ilerlediğini görebiliriz.
Gökgürültülü fırtınalar ilk aşamada yağmur ve 38 milin altında esen rüzgarın desteği ile dönen bulutları ile başlar. Eğer rüzgar beslenip 74 mile kadar çıkarsa Tropik fırtına olmaya başlar. Saatte 74 üzerinde kasırgalar meydana gelir. Bu süreç bir kaç saat yada bir kaç gün içinde gelişebilir.
Kasırga neden oluşur?
Kasırgaların normal zamanlarda sıcak suyun buharlaşması ile güçlenen rüzgarlardan meydana geldiğini söylesek de son yıllarda anormal zamanlarda ve yerlerde oluşan kasırgaların nedenleri küresel ısınma olarak görülüyor. Yazımızın alt kısımlarında bilimsel olarak inceleyeceğiz.
Fakat şimdilik kasırganın normal oluşma nedenlerini sıralayalım.
Kasırga olması için ilk neden, ılık ve nemli okyanuslardaki buharlaşma ile yoğuşmanın oluşmasıdır. İkinci nedenin oluşumu, yüzeyde yükselen sıcak hava gelen rüzgarla beraber normal seyirle yüksek yerlerdeki hızı sabit olan rüzgarlarla birleşmesidir. Eğer yüksek yerlerdeki hava basıncı (basınc gradyanı) arasında farklılıklar oluştuğunda kasırganın oluşumunun üçüncü nedeni olarak söylenebilir.
Eskiden kasırgaların en yüksek derecesi 5 olarak belirleniyordu. 2017 yılında Meksika Körfezi’ni etkisi altına alan İrma kasırgasının hızının saatte 300 kilometreye ulaşması üzerine uzmanlar üst kategorinin 6’ya çıkartılmasını gerekli görüyor.
İnsanların büyük bir sorumsuzlukla atmosfere saldığı sera gazlarının yarattığı küresel ısınma karşısında doğanın tepkisi günümüzde gazaba dönüştü. Son on yılda iklim değişikliğinin kasırgalar üzerindeki potansiyel etkileri üzerinde üzerine yapılan araştırmalar, özellikle okyanuslardaki ısınmanın, hafif şiddetteki fırtınaları bile en şiddetli kasırgalara dönüştürebildiğini gösteriyor.
Atmosfer bilimleri uzmanları tropik siklonların bu yüzyılda giderek şiddetini ve sıklığını artıracağı konusunda hemfikirler. Ne var ki bugüne dek bu kasırgaların şiddeti 5 derecelik bir ölçeğe göre değerlendiriliyordu. Şimdi Meksika Körfezi’ni ve Florida’yı etkisi altına alan Harvey ve İrma kasırgaları 5 derecelik bir ölçeğin yeterli olmadığını, 6. kategorinin de ilave edilmesi gerekliliğini ortaya koyuyor.
Çünkü 5. kategori saatte 250 km hızla esen rüzgârları tanımlamak için kullanılır. Oysa İrma’nın hızı yaklaşık 300 hatta 330 kilometreye ulaştı.
Geleceğe yönelik tahminler
Geçmişte yaşanmış felaketler, bizim bugün bir sonraki büyük tropik fırtınanın nerede ve ne zaman gerçekleşeceğini tahmin etmemizi sağlıyor.
1995 yılında Atlantik sıcak deniz yüzeyi dönemine girdiğinden beri, her yıl 1 Haziran – 30 Kasım arası kasırga sezonu oluyor ve yine her yıl geçmiş kasırgaların ortalama şiddetlerinden daha büyük fırtınalar bekleniyor.
Sıcak deniz yüzeyi dönemi ortalama 20-30 yıl sürebilir. Bir kesim de bunun aksine, küresel ısınmanın sonucu olarak okyanus ısınırsa daha az tropikal fırtına olacağını tahmin ediyor. Fakat, burada da asıl sorun, fırtınaların şiddetinin artması.
Nature Geoscience dergisinde 2010 yılında yayınlanan bir makaleye göre, fırtına şiddeti yüzde 2 ila 11 yükseliyor.
Günümüzde su, rüzgardan daha büyük bir korku kaynağıdır. Dünyada deniz seviyelerinin yükselmesi, gelecek felaket tahminlerinde fırtına dalgalanmalarını daha önemli kılıyor. Çünkü felaket anında evlerin tahliye edilmesinin asıl nedeni, sel tehlikesi.
NOAA’nın Ulusal Kasırga Merkezi direktörü olan Bill Read’in de söylediği gibi “ Rüzgar’dan saklanın, ama sudan kaçın.”
Harvey kasırgası neden bu kadar yıkıcıydı?
Bilim insanları Harvey’in etkilerinin meotorolojik olayların birleşimiyle daha da kötüleştiğini söylüyor. Meksika Körfezi’nden gelen ılık sular, yağışı metrekareye 50 cm düşecek kadar artırdı. Ve eğer üst atmosferde bir rüzgar olsaydı Harvey’i karadan uzaklaştırabilirdi, ancak normalde olması gereken hava akımları o sırada yoktu..
Akıllara durgunluk veren yağış miktarının nedeni Meksika Körfezi’ne oturan fırtınaydı. Yağmur nemini, doğrudan buradan çekti. Bir fırtına uzmanı olan Hal Needham,“Durumu asıl şiddetlendiren, fırtınaların denizlerdeki su seviyesini yükseltmesi. Bu, Galveston Körfezi’ndeki su seviyesini yükselterek, yağmurun kıyıdan ve iç bölgelerden süzülüp, çekilmesini engelledi. Ancak 50-100 cm’lik su seviyesindeki yükselme felakete neden olmazdı, bu sonucu felakete dönüştüren bu iki iklim olayının bir araya gelmesi oldu” diyor.
Bilim insanları, bu felaketin iklim değişikliğiyle bağlantılı olduğunu düşünüyor. Küresel ısınmanın artan etkisinin okyanusları ısıttığı ve daha fazla suyun buhar olarak atmosfere çıkmasına neden olduğu biliniyor.
Okyanuslar yılın bu zamanlarında zaten normalden daha sıcak, ancak küresel ısınmanın etkisiyle Meksika Körfezi’nin sıcaklığı son zamanlarda çok artmıştı.
Harvey ABD eyaletlerini vurmadan önce, Karayipler’i tropikal bir fırtına gibi geçti ancak rüzgar makası akımları, fırtınayı dağıttı. Bu fırtınanın kalıntıları, Meksika Körfezi’ne geri döndü ve sıcak su havuzuna rastladığı için yeniden güçlendi. Çevre ona uygun koşulları vermişti.
Doğanın gazabı kasırgaların şiddetleri neden giderek artıyor? | Harvey kasırgası Houston şehrinde yaşamı felç etti
İrma kasırgası neden bir felakete dönüştü?
Tarihin kayda geçen en büyük Atlas Okyanusu kasırgası olan İrma, 6 Eylül çarşambadan beri en az 20 kişinin ölümüne yol açtı. Kasırganın altyapıya verdiği hasar nedeniyle bölgede iletişim hatları kesilmişti. İlerleyen günlerde bu sayı artabilir.
Karayipler’de geçtiği adalarda büyük yıkıma neden olan kasırgadan şu ana kadar 1 milyon 200 bin kişi etkilendi. Bu sayının da 26 milyona çıkacağını söyleniyor.
Turks ve Caicos Adaları’nın açıklarında, dalga boyları 11 metrenin üzerine çıktı. Küba’nın kuzeyinde şiddetli rüzgârlara ve yağmura yol açan İrma’nın güzergâhı üzerinde bulunan Florida’da ise nüfusunun çeyreğini oluşturan 5.6 milyon kişiye evlerini terk etmeleri söylendi.
Saatte 300 km hızla ilerleyen İrma’nın hızı ana karaya yaklaştıkça bir miktar azaldı ve saatte 270 km’ye geriledi. En tehlikeli seviye olan kategori 5 olarak sınıflandırılan kasırganın kategorisi de 4’e düşürüldü.
Colorado Eyalet Üniversitesi’nden bir kasırga uzmanı olan Phil Klotzbach’a göre, bu güne kadar sadece dört tane Atlantik fırtınası bu güce ulaşmış. 1935’teki İşçi Bayramı Kasırgası, 1980’deki Allen, 1988’deki Gilbert ve 2005’teki Wilma kasırgaları…
Çünkü bir fırtınanın bu kadar güçlü olabilmesi için, sıcak okyanus sularıyla karşılaşması, etrafında rüzgârın hızını kesecek ya da yönünü değiştirecek başka rüzgâr akımlarının olmaması ve karaya çarparsa sürtünme nedeniyle fırtına zayıflayacağından karadan uzaklıkta olması gerekiyor.
Bütün bunlar İrma ile bir araya geldi. Kasırganın bir felakete dönüşmesi için koşullar çok elverişliydi.
Bu olaylarda insan kaynaklı iklim değişikliğinin rolü ne?
Kasırgalar, enerjilerini sıcak okyanus sularından alıyor ve okyanuslar, insan kaynaklı gazların, özellikle de karbon dioksitin birikmesine bağlı olarak ısınıyor. En şiddetli kasırgalar küresel ısınma yüzünden daha da güçlendi.
Geçtiğimiz iki yılda rekor kıran çok şiddetli kasırgalara tanık olduk. İrma ve Harvey’in de ortak yönü bu. Daha sıcak havanın daha fazla nem tuttuğunu biliyoruz ve insan kaynaklı küresel ısınmaya bağlı olarak atmosferdeki su buharı miktarı arttırıyor.
Küresel ısınmayla ilgili öngörülerden ilki, gelecekte kasırgaların daha fazla yağış getireceği yönünde. Hava sıcaklığındaki her santigrat derece artışı için, su buharının da %7 oranında artması bekleniyor. Bu da kasırgalar çarptığında, çok daha fazla yağmur yağması anlamına geliyor.
İkinci olarak kutuplardaki buzulların erimesi ile deniz seviyesi de yükselecek; böylece dalgalar da gelecekte, kıyılardan iç kesimlere doğru ilerleyebilir.
Üçüncü olarak su sıcaklığı da artacak. Bu öngörüler, İrma’nın neden bu kadar güçlü olduğunu açıklıyor. Şu an Atlantik suları alışılmadık derecede sıcak.
Avrupa’da ve Türkiye’de Kasırga olur mu?
İlk defa 2018 yılının eylül ayının sonlarında Akdeniz’de görülen tropik siklon yani tayfun herkesi şaşırttı. Fakat uzmanlar artık bu yıllardan sonra bunlara alışılmasını söylüyor.
Akdeniz’de oluşan bu kasırganın adı Tropical Medicane (tropikal depresyon) adı verildi.
Akdeniz’in İngilizcesi “Mediterranean” med’i ve Kasırga ingilizcesi “hurricane” sonundaki “cane” alınarak kelimelerin birleşiminden oluşuyor.
Ayrıca Bakınız
BENZER KONULAR
YORUMLAR
