Kayalar nasıl geri dönüşür? Kaya döngüsü nedir?

Dünyamızdaki kayalar iklim değişikliğinden nasıl etkileniyor, yıpranıyor ve defalarca değişim geçiriyor? Kaya türleri nedir? Kayalar nasıl geri dönüşür ve kayaların oluşumu nasıl olur? Kaya döngüsü nedir? merak ettiğiniz bu soruların cevapları için okumaya devam edin.

Kayalar nasıl geri dönüşür? Kaya döngüsü nedir?

Yeryüzü, büyük dağlardan, erimiş magma veya kum taneciklerinden gelen birçok farklı kaya çeşidi barındırıyor ve bu formların hepsi bir kaya döngüsüne bağlı. Bu model üç temel kaya sınıflandırmasını gösteriyor: Püskürük, tortul ve başkalaşım kayaları. Hepsi farklı güçlerin etkisi ile birbirine dönüşebiliyor.

Rüzgâr, yağmur, kar ve buz, zamanla dağ ve yamaçları aşındırarak tortul kayaların oluşumuna zemin hazırlayan malzemeyi sağlıyor. Yeryüzünün içsel yapısı da bu süreçte önemli bir rol oynuyor.

Dünya kabuğunun altındaki yarı eriyik durumda olan, 2900 km kalınlığındaki manto, yüksek sıcaklık ve basınç uygulayarak kayanın yapısını değiştiriyor. Dünya çekirdeği yoğun bir ısı üreterek, alt mantoyu eritip magmaya dönüştürüyor. Bu magma Dünya kabuğunda veya volkanik patlamalar ile yüzey üzerine çıktığında soğuyor ve püskürük kayaları oluşturuyor.

Kaya döngüsü, eskinin yeniye materyal sağladığı bir yeniden doğuş ve geri dönüşüm hikayesi. Döngü binlerce yıl sürse de işlemin küçük anlarını yakalayabilmek mümkün: Dalgaların kayalara çarpışı, yükselen buzullar ve volkanik patlamalar Dünya’nın sürekli değişen jeolojik süreçlerine az da olsa göz atabilmemize fırsat veriyor.

Kaya döngüsü nedir?

Doğanın güçleri kayaları sürekli farklı formlara dönüştürüyor. Aşağıdaki 6 döngü sürekli dönerek kaya döngüsünü oluşturuyor.

1. Püskürük kayalar. Ateşten veya ısıdan doğmuş, erimiş magmanın soğuyup katılaşması ile oluşan kaya türüne verilen isim. İç püskürük kayalar, magmanın Dünya yüzeyinin altında yavaşça soğuması. Dış püskürük kayalar ise magmanın volkanik püskürme sonucu yüzeye çıkıp bir anda soğuması ile oluşur.
2. Yükselen sıcaklık. Bazen yer çekirdeğinin süper ısısından kaynaklanan yüzeyin altındaki yoğun ısı, 1.300 derecelere ulaşarak kayanın eriyip magmaya dönüşmesine ve konveksiyon ile daha soğuk olan yüzeye çıkmasına yol açar.
3. Aşınma ve erozyon. Isı, rüzgâr, yağmur, kar ve buz gibi iklim koşullan, dağlar ve yamaçlarda kayaları zamanla aşındırır ve onları çökelti denen küçük parçalara ayınr. Bunlar daha sonra dere ve nehirlerle uzaklara taşınır.
4. Tortul kayalar. Çökeltiler zamanla birikir ve milyonlarca yıl içinde katmanlaşır. Katmanların ağırlığı, alt kısımdaki çökeltileri sıkıştırarak suyu dışarı atar ve kristaller oluşur. Bu kristaller çimento gibi davranır ve kaya parçalarını birbirine yapıştırır.
5. Başkalaşım kayaları. Yoğun basınç ve yüksek sıcaklığın (300 ve 700 derece arası) birleşimi kayaları eritmez, ancak onların kimyasal yapısını değiştirerek başkalaşım kayalarına dönüştürür.
6. Plaka Tektoniği. Dünyamızın kabuğu,sürekli yavaş bir hareket halinde olan tektonik plakalardan oluşmuştur. Bu plakalar çarpıştığında depremler oluşur, dağlar ortaya çıkar ve iki plakanın arasındaki sürtünmeyüzeyin altında büyük miktarda sıcaklık ve basınç oluşturur.

Ayrıca bakınız

• Neden Kristal Kaya tuzuna ihtiyacımız var? Sofra tuzu zararlı mı?