Manisalı ünlüler ve Türkiye’nin Genelkurmay Başkanları listesinde olan Kenan Evren’i daha çok 12 Eylül darbesinin başındaki komutan olduğunu ve sonrasında yapılan seçimle kendisini Cumhurbaşkanı seçtirdiğini biliyoruz. Bu yazımızda Kenan Evren’in hayatını baştan sona kadar anlatıp, Kenan Evren Kimdir? Kenan Evren nerelidir? Kenan Evren’in paşa olana kadar geçen sürede askeri başarısı nasıl olmuştur? Kenan Evren’in siyasi hayatı nasıl ilerlemiştir? İsmi 12 Eylül darbesi ile anılan 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in biyografisi nedir? Kenan Evren nasıl ölmüştür? Sorularının yanıtlarını bulabileceksiniz.

Kenan Evren Kimdir? Kenan Evren’in Biyografisi ve Siyasi Hayatı

Asıl adı Ahmet Kenan Evren olan 7. Cumhurbaşkanımız, 17 Temmuz 1917 tarihinde dünyaya gelmiştir. Hem asker hem de devlet adamı olan Kenan Evren, 7. Cumhurbaşkanımız olmasının yanı sıra, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 12. Genelkurmay Başkanı’dır. Kenan Evren; 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında Devlet Başkanı ünvanını kazanmıştır. 1982 yılında çıkarılan anayasa ile halk oylaması sonucunda Türkiye’nin 7. Cumhurbaşkanı olmuştur.

Kenan Evren’in Öğrenim Yılları

İlkokulu doğduğu yer olan Manisa’nın Alaşehir ilçesinde tamamlamıştır. Ortaokulu ise Manisa’da okumuştur. Hemen ardından da İstanbul Maltepe Askeri Lisesi’nde lise eğitimine devam etmiştir. Kenan Evren, 1938 yılında Topçu Asteğmen olarak göreve başlamış olup, 1939 yılı Şubat ayında da Teğmen rütbesine hak kazanmıştır. 1940 yılında Topçu Birliği’ndeki eğitimini tamamlayarak, çeşitli birliklerde görev yapmıştır. 1942 yılında üsteğmen rütbesine yükselmiştir. Kenan Evren, çeşitli birliklerde Batarya Komutanı ve Batarya Takım Komutanı olarak görevler almıştır. 1946 yılında Kara Harp Akademisi’ne giriş yaparak, 1949 yılında Kurmay Yüzbaşı rütbesine hak kazanmıştır. Kara Harp Akademisi’nde öğretmenlik görevinde de bulundu.

Kenan Evren, 1958 ve 1959 Kore Savaşı sonrasında orada kalan Türk Birliği’ne Kurmay Başkanlığı görevinde de bulunmuştur. 1959 ve 1961 yıllarında Türkiye’ye dönüş yapan Kenan Evren, 2. Ordu harekat kurmay başkanlığı görevinde bulunmuştur. Bununla birlikte 9.Kolordu Komutanlığı ve 227. Piyade Alay Komutanı görevlerini de üstlenmiştir. 1964 yılında tuğgeneral olan Kenan Evren, 1967 yılında da tümgeneral rütbesine hak kazanmıştır. 1974 yılında Genelkurmay İkinci Başkanlığı’na getirilmiştir. Kenan Evren 1976 ve 1977 yıllarında da Ege Ordusu Komutanlığı görevinde bulunmuştur.

Dönemin Genelkurmay Başkanı Namık Kemal Ersun idi. Ancak kanlı 1 Mayıs olarak bilinen 1 Mayıs 1977 tarihinden sonra darbe girişiminde bulunacağı haberleri ayyuka çıkınca, yine dönemin başbakanı olan Süleyman Demirel tarafından 200 asker ile birlikte görevini bırakması sağlanmıştır. Namık Kemal Ersun, görevinden emekliye sevk ettirilince de Kenan Evren’in Genelkurmay Başkanı olma yolunun önü resmen açılmış olmuştur. Tabi görev sürelerinin resmi olarak bitmesi için 30 Ağustos 1977 tarihi beklenmiştir. Bu tarihten hemen sonra 5 Eylül 1977 günü, Kenan Evren Kara Kuvvetleri Komutanı görevine layık görülmüş ve göreve başlamıştır. 6 Mart 1978 günü de Kenan Evren Paşa, Genelkurmay Başkanı görevine layık görülmüş ve getirilmiştir.

Süleyman Demirel’in Yapmış Olduğu Değişiklik

Ne tesadüftür ki Demirel’in yaptığı bu değişiklik Kenan Evren’in 6 Mart 1978’te Genelkurmay Başkanı olmasına ve 12 Eylül 1980’de Demirel hükümetine karşılık bir askeri darbe yapmasına neden olmuştur. Fahri Korutürk’ün Cumhurbaşkanlığı’ndan 6 Nisan 1980 itibariyle ayrılmasının ardından yapılan yüzü aşkın turlardan bir sonuç alınamamış, siyaset kurumuna olan güven zaten mevcut iktisadi sorunların da etkisiyle azalmış, yeni seçilecek Cumhurbaşkanı için bir uzlaşıya varılamamıştı. Orduyu harekete geçiren kıvılcımlardan biri ise Milli Selamet Partisi’nin 6 Eylül 1980’de Konya’da düzenlediği mitingde İstiklal Marşı’nın okunmasının reddedilmesi ve ‘tek halife- tek devlet- tek millet’ gibi sloganlar irticai tehdit olarak algılanmasıdır.

11 Eylül 1980 günü 115’inci tur için toplanan Meclis’te çoğunluk olmamasından dolayı ertesi güne ertelenen oturum bir daha toplanamamış ve 12 Eylül 1980 günü sabaha karşı TSK yönetime el koymuştur. Kenan Evren, 18 Eylül 1982’de oylanan ve 9 Kasım 1982’de yürürlüğe giren 1982 Anayasası’nın verdiği Cumhurbaşkanlığı yetkisine kadar olan sürede Devlet Başkanlığı görevinde bulunmuştur. 1982 Anayasası referandumuna eklenen bir maddeyle, 9 Kasım 1982 itibarıyla yedinci Cumhurbaşkanı olmuştur ve 9 Kasım 1989 yılına kadar yedi yıllık görev süresini tamamlamıştır.

Harp Okulu’nu 1938 yılında bitiren Evren, orduda çeşitli kademelerde görev yapmıştır. 1964 yılında general rütbesini alan Evren, 1974 yılında Orgeneral rütbesini aldıktan sonra Genelkurmay İkinci Başkanlığı’na atanmıştır. Yukarıda da bahsedildiği gibi 76-77’de Ege Ordu Komutanlığı, 77-78’de Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve nihayetinde 6 Mart 1978’de Genelkurmay Başkanı olmuştur. Kenan Evren, Türkiye Cumhuriyeti’nin asker kökenli son Cumhurbaşkanı olmuştur.

Kenan Evren’in Askeri Yaşamı

12 Mart 1971 Askeri Muhtarısı’ndan sonra artan gerilimin, siyasi ve ekonomik buhranın ülkeyi götürdüğü yerden memnun olmayan Ordu, 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi’nden sonra yönetime bir kez daha el koymuştur. Tarih 12 Eylül 1980’dir. Darbenin lideri ise 1977’de Genelkurmay Başkanı olma fırsatı tanınan Kenan Evren’dir. 1 Mayıs 1977’deki kanlı Taksim olaylarını ve 29 Mayıs’ta Ecevit’e yönelik suikast girişimini kontrgerillayı kullanarak yaptırdığı istihbaratıyla dönemin Başbakanı Süleyman Demirel tarafından görevinden re’sen emekli edilen Kara Kuvvetleri Komutanı Namık Kemal Ersun’un yerine başka adaylar olmasına rağmen Ege Ordu Komutanı olan Kenan Evren getirilmiştir.

12 Eylül 1980 Askeri Darbesi öncesi artan ekonomik buhran, siyasi istikrarsızlık ve sağ sol tartışmalarının yaşandığı sokak hareketleri darbenin temel nedenlerinden olmuş, 12 Eylül günü radyoda okunan bildiriyle TSK adına Milli Güvenlik Konseyi yönetime el koyduğu açıklanmıştır. Sıkıyönetim ilan edilirken, Meclis ve Hükümet feshedilmiş, siyasi partilerin faaliyetleri sonlandırılmış, yurtdışına çıkışlar yasaklanmış, grevler yasaklanış, derneklerin faaliyetleri durdurulmuştur. Yeni bir anayasa yapımı, hayatın olağan akışına dönmesi ve siyaset mekanizmasının çalışmaya başlaması ise iki yıl sürecektir.

Hazırlanan yeni anayasaya göre geniş yetkiler tanınan Cumhurbaşkanlığı, bir kereye mahsus olmak üzere Anayasa referandumunda belirlenmiştir. Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsenmiş olsa da hem hükümetin hem de Cumhurbaşkanı’nın yetkileri genişletilmiştir. Çift kanatlı meclis yapısı sonlandırılırken Meclis 400 üyeden oluşmuştur. Binlerce insanın gözaltına alındığı ve yargılandığı, onlarca insanın idam edildiği 80 Askeri Darbesi Türkiye Demokrasisine ağır bir darbe vurmuştur. 6 Kasım 1983’te yapılan genel seçimlere darbe öncesinde faaliyet gösteren partiler katılmamış, Kenan Evren’in desteklediği Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi iktidara gelmiştir.

Kenan Evren’in Görevindeki Son Yılları ve Ölümü

Kenan Evren Cumhurbaşkanı olduktan sonra yurtdışına yaptığı ilk gezi Uzakdoğu ülkelerine (Pakistan, Güney Kore, Çin, Bangladeş, Endonezya) olmuştur. Bu ülkelerle imzalanan ekonomik ve ticari antlaşmalara zemin hazırlamıştır. Darbe dönemine yönelik yaptığı açıklamalar nedeniyle eleştirilen Evren, bu konudaki en ağır eleştiriyi de ‘asmayalım da besleyelim mi?’ sözü nedeniyle almıştır. Yedi yıllık görev süresi 9 Kasım 1989’da dolan Evren, görevinden ayrılıp Marmaris’e yerleşmiştir.

1982 Anayasası’nın geçici 15. Maddesindeki MGK üyelerinin yargılanamayacağı kanunu 2010’daki kısmi Anayasa değişikliği referandumu ile kaldırılmış ve Kenan Evren’in yargılanmasının yolu açılmıştır. 18 Haziran 2014 tarihinde yapılmış olan birçok yargılama sonucu , 12 Eylül 1980 gününde, dönemin başbakanı Süleyman Demirel’e muhtıra vermek, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasını ve Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya ve görevini yapmasını engellemeye teşebbüs suçundan müebbet hapis cezasına ve orgenerallik rütbesinin erliğe düşürülmesine karar verilmiştir. Yargıtay’ın onama sürecine giren dava, Kenan Evren’in 9 Mayıs 2015’te vefatı nedeniyle düşmüştür.