Kenevir nedir? Sağlık alanında Kenevir nasıl kullanılır?

Sağlık alanında ciddi hastalıklarda kullanılan esrar, kenevir bitkisinden elde ediliyor. Kenevir bitkisinin neredeyse hepsi farklı sektörlerde kullanılıyor. Ülkemizde de izin alınarak üretilen kenevir hakkında geniş bir yazı hazırladık. Kenevir nedir? Kenevirden neler yapılır? Kenevirden elde edilen esrar yararlı mı? Esrar öldürür mü? Esrar tıbbi olarak nasıl kullanılır? Esrarın zararları nelerdir? Sağlıklı bir insan neden esrar kullanmamalı? Kenevir zararlı bitkiler listesinde mi yoksa yararlı bitkiler mi? sorularının cevabını tıbbi araştırmalarla yazımızda.

Kenevir nedir? Sağlık alanında Kenevir nasıl kullanılır?

Kenevir (Kannabis) Cannabaceae familyasına ait, tek yıllık bitki cinsidir. Saplarındaki lifleri ile iplik, dokuma ve kumaş yapımında, hamurlu kısmı ise kâğıt yapımında kullanılan kenevir, insanlık tarihinin en eski bitkisel ham madde kaynaklarından biri olarak bilinmekle birlikte kenevir bitkisinin çiçek ve tohumundan elde edilen ve uyuşturucu özelliği bulunan esrar, batı dünyasında en yaygın kullanılan yasadışı maddedir.

Esrar kullanımına diğer uyuşturucu maddeler, alkol ve tütün kullanımı sıklıkla eşlik etmektedir. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (United Nations Office on Drugs and Crime) Dünyada %4 oranında yetişkinin esrar kullandığını, Amerika’da ise bu oranın %11 (36 milyon insan) olduğunu belirtmiştir.

Portekiz, Hollanda gibi ülkelerde ve Amerika’nın birçok eyaletinde bu maddelerin belirli miktarlarda satışı ve kullanımı belirli kurallar dâhilinde serbest bırakılmıştır. Türkiye’de ise 2016 yılında yasadışı madde ile bağlantılı olaylarının %49,1’inin esrar nedeniyle gerçekleştiğini bildirilmiştir.

Ülkemizde yaşam boyu esrar kullanım yaygınlığı özellikle 20’li yaşlarda yaygın olmakla birlikte oran %0,7 olarak belirlenmiştir. Ayrıca kenevirin izinsiz yetiştirilmesi, tüketilmesi ve satılması, Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında yasaklanmıştır.

Bununla birlikte 2016 yılında Türkiye’nin 19 ilinde kenevir üretimi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan izin alınması koşuluyla serbest bırakılmış ve esrarın içerisinde yer alan etken maddelerin kırmızı reçete ile yurtdışından getirilip kullanımı yasallaştırılmıştır.

Esrarın zararları

Devamlı esrar veya türevlerinin kullanımının kısa (akut) ve uzun (kronik) dönem birçok bozukluk veya hastalığa neden olduğu bilinmektedir. Esrar genellikle tütün ile birlikte kullanıldığı ve dumanı solunduğu için solunum sistemine etkileri de fazla olmaktadır.

Akut dönemde inflamasyon ile birlikte solunum yolu rahatsızlıkları ve hastalıklarına sebebiyet verirken, kronik kullanımda baş-boyun ve akciğer kanserine neden olduğu saptanmıştır.

Esrarın kardiyovasküler sistem üzerinde ise miyokardiyal enfaktüs, ani kalp ölümleri, kardiyomiyopati ve inme gibi etkileri bulunmaktadır.

Ayrıca devamlı esrar tüketen kişilerde kalp krizi geçirme oranı kullanmayanlara kıyasla 4.8 kat arttığı gözlenmiştir. Yine devamlı kullanımda erkeklerde testesteron salgılarında, sperm üretiminde, sperm hareketliliğinde azalma olduğu; kadınlarda ise yumurta kalitesini düşürdüğü saptanmıştır.

Esrarın merkezi sinir sistemi üzerinde yaptığı değişiklikler sonucunda, bağışıklık sisteminin etkilenmesi ile birlikte nöroinflamasyon ve nörodejenerasyon, bilişsel değişiklikler, psikoz, kronik ağrı, şizofreni, aksiyete bozuklukları ve ruhsal bozukluklar gibi kısa ve uzun dönem yan etkiler gözlenmiştir.

Bununla birlikte tüm bu değişikliklerin mekanizmaları henüz tam olarak açıklanamamıştır. Diğer taraftan kenevirin etken maddesi olan kannabinoidleri içeren ilaçların özellikle nörolojik ve psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanımları için birçok araştırma yürütülmektedir.

Kenevir içerisindeki etken maddeler fito (bitki kaynaklı) kannabinoidler olarak adlandırılmış ve günümüzde kenevir dışında birçok bitkide de saptanmıştır.

Ayrıca sentetik olarak da bu maddeler laboratuvar ortamında üretilmekle birlikte ticaretleri etik nedenlerden dolayı
kısıtlı olarak yapılmaktadır. Kannabinoid benzeri etki yaratan maddeler vücudumuzca da üretilmektedir ve endokannabinoidler olarak adlandırılmaktadırlar. Bu maddelerin yoğun fiziksel aktivite gösterilen durumlarda artarak esrar kullanımında görülen psikolojik etkileri yarattığı gözlenmiştir.

Spor yapıldığında kişinin mutlu hissetmesinde payı olduğu günümüzde bilim tarafından kanıtlanmıştır. Özellikle bitki kaynaklı tetrahidrokannabinoid (THC), kanser tedavisinde uygulanan kemoterapiler esnasında ve sonrasında görülen mide bulantısının önlenmesi/giderilmesinde etkin olarak oral yoldan kullanılmaktadır.

Örneğin FDA onaylı, etken maddesi sentetik kannabinoid olan Marinol ilacı HIV ve kemoterapi sonrasında iştah kaybının önlenmesi/açlık hissinin arttırılması, uykunun düzenlenmesi ve mide bulantısının engellenmesinde kullanılmaktadır.

Esrar tıbbi olarak ciddi hastalıklarda kullanılıyor | Tıbbi olarak esrarın faydaları

Multipl sklerozis (MS) hastalığında nöropatik ağrı ve kas spazmı kaynaklı spastisitesnin azaltılmasında standardize kannabis ekstraktı olan sativex oral sprey yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır.

Kanser ve MS haricinde oluşan nöropatik ağrı, artirit, sırt ağrısı, boyun ve omuz ağrıları, baş ağrılarında kannabinoidler kullanılmaktadır. Kannabis ve kannabinoidlerin medikal kullanımları ile ilgili kısa dönem sağlık riskleri ağız kuruluğu, baş dönmesi, sersemlik, mide bulantısı ve kafa karışıklığıdır.

Ciddi yan etkileri ise çok nadir görülmüştür.

Bu maddelerin ilaç olarak kullanımları son yıllarda gündemde olan bir konudur fakat bu ilaçların kullanımları sırasında bazı sıkıntılar ile karşılaşılmıştır. Kenevirin etken maddesinin dozunun çok iyi ayarlanması gerekir ki gereken dozun altında veya üstünde doz uygulandığında kenevir bitkisinin doğrudan kullanımında ortaya çıkan bozukluklar hastalarda da gözlenmiştir.

Örneğin obez hastaların zayıflamasına yardımcı olması için üretilen kannabinoid temelli ilaçlar hastalarda intihara sebep verecek nörolojik bozukluklar geliştirdiği için geri çekilmiştir. Bu nedenle bu etken maddelerin ilaç üretiminde bilim adamlarının laboratuvarsa veya hayvanlar üzerinde birçok deney yapması ve bu ilaçların dünyada söz sahibi olan Amerikan Sağlık Bakanlığı (U.S. Food and Drug Administration)  gibi kuruluşlarca onaylı olmaları gerekmektedir.

Kannabinoidlerin kozmetikte kullanımı da gün geçtikte artmaktadır. Bu alanda özellikle cildin yatıştırılması amacıyla çok düşük dozlarda kenevir tohum yağları nemlendirici kremlerin içerisine eklenmektedir.

Kannabinoidlerin olumsuz etkilerinin saptanması üzerine bu maddelere karşı kannabinoidlerin etkilerini durduran veya tersine çeviren antagonistlerinin kullanımı gündeme gelmiştir. Bu antagonistler laboratuvar ortamında geliştirilerek çeşitli hastalıkların tedavisi için çalışmalar yürütülmektedir.

Kannabinoidlerin kısa ve uzun vadede belleği ve hafızayı etkilediği bilindiği için; antagonistlerin hafızayı güçlendirmek veya alzheimer gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaları için çalışmalar yürütülmektedir.

Çeşitli kanserlerin tedavisi için çare olabilecekleri düşünülmektedir. Burada yine dozun ayarlanması büyük önem arz etmektedir. Esrar türevi maddelerin merkezi sinir sistemindeki etkilerini ekarte edebilmek amacıyla etken madde içeren ilaçların kan-beyin bariyerini geçmeyecek şekilde geliştirilmesi gerekmektedir.

Kenevir esrar olarak kullanılmalı mı? yasaklanmalı mı?

Özetlemek gerekir ise kenevirin esrar olarak kullanılmasıyla sağlığa zararlarının yanında, sağlığa dolaylı yararlarını gösteren kanıtlar da bulunmaktadır.

Ancak yükselen esrar kullanım oranının halk sağlığı üzerine etkilerini tam olarak belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu açıktır. Örneğin Amerikan Kanser Derneği (ACS) dâhil olmak üzere birçok bilim insanı ve sağlık kuruluşu, tıbbi durumları tedavi etmek için esrar ve esrar ilaçlarının kullanımı konusunda daha fazla bilimsel araştırmaya olan ihtiyacı desteklemektedir.

Bununla birlikte, bu araştırmaların önünde bir engel vardır. Şöyle ki; esrar ve uyuşturucu ile mücadele kuruluşları bu alanda çalışan araştırmacılara katı koşullar uygulayarak esrar ve esrar araştırmalarını engellemektedirler.

Esrarın tıbbi kullanımının yasal olduğu bir ülkede yaşıyorsanız, siz ve doktorunuzun bu ilacı kullanmadan önce bu faktörleri, hastalık ve sağlık geçmişinizle olan ilişkilerini dikkatlice düşünmeniz gerekir. Örneğin, esrarın ağrıların giderilmesi için kullanımını destekleyen bazı kanıtlar olsa da, zihinsel sağlık problemleri geçmişiniz varsa, kesinlikle esrardan uzak durmalısınız.

Yeni bir ilaç almadan önce daima doktorunuzla konuşmayı unutmayın.

Ayrıca bakınız

• 19 ilde artık resmen kenevir üretmek serbest!
• İngiltere’de eski bir sığınakta 1,2 milyon dolarlık kenevir tarlası bulundu!

Kaynaklar

• Cohen K. ve diğerleri. Positive and Negative Effects of Cannabis and Cannabinoids on Health. Clin Pharmacol Ther. 2019 Jan 31. doi: 10.1002/cpt.1381.
• European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, Medical use of cannabis ans cannabinoids. Question and answers for policymaking, December 2018, ISBN 978-92-9497-361-0.