Plasebo etkisi nedir? Nosebo etkisi nedir?

Plasebo etkisi, bir ilaç tedavisinde içi boş olarak etkisiz bir ilaç rolünde, telkine dayalı olarak tıbbi testlerin vazgeçilmezidir. Fakat son zamanlarda Plasebo etkisinin fiziksel olarak devam ediyor mu sorusu araştırılmaya başlandı. Yazımızda Plasebo etkisi nedir? Nosebo etkisi nedir? Plasebo etkisinin insan üzerinde kalıcı bir etkisi var mı? Nosebo etkisi neden tehlikeli? Plasebo etkisi biyokimyasal olarak da tespit edilebilir mi? sorularının cevaplarını ve tıbbi araştırmaları ele alacağız.

Plasebo etkisi nedir? Nosebo etkisi nedir?

Plasebo etkisinin, farmakolojik olarak herhangi bir etkisi olmayan bir ilacın telkin ile sanki bir etki ortaya çıkarmasına denir.  Plasebo (Placebo)  kök olarak latince olup, memnun etmek anlamına gelir. Plasebo ilaçlar, tablet, sprey, kapsül yada aşı gibi farklı formlarda görülebilir.

Placsebo ilaçlar aslında içi boş olduğu için tedavide hiç bir etkisi olmamasına rağmen, hastayı bu ilacın çok etkili olduğuna inandırarak kullandırılması ilginç bir durumdur. Aslında bir nevi insana telkin yolu ile çaktırmadan iyileştirme yolu da denebilir kabaca Placebo etkisi. Placebo etkisinin en ilginç özellği ise, ölüm döşeğinde olan insanların bu yolla iyileştirilmesidir. Buna örnek olarak kanser tedavisinde hastanın moralinin en üst seviyelerde olmasını sağlayan, placebo ilaçlardır. Kabaca Placebo ilaçlara şeker hapı da denmektedir.

Plasebo konusunda çok konuşuluyor ama kimse onun kötü kardeşi olan Nosebo hakkında pek bilgi vermiyor. Nosebo etkisi ilk defa 1990’lı yıllarda popüler olup ve son zamanlara kadar da  popülaritesini iyice arttırdı. Noseboyu tanımlamak yerine iyi bir örnekle daha iyi anlıyacaksınız.

Baş ağrısı kuvvetli olan birine, ağrı kesici haplara benzeyen ama içi nişasta ve üzeri gıda boyası ile kaplı bir placebo ilaç hakkında harika bir ilaç, kullanıldığında baş ağrısını şıp diye keser gibi güçlü kelimelerle överek, bu kişiye verildiğinde eğer bu kişinin baş ağrısı geçerse buna “plasebo etkisi” denir.

Eğer bu kişiye bu ilacı alırsınız baş ağrısı kesilir ama yan etki olarak da mide ağrınız olacak derseniz ve placebo ilacı yuttuktan sonra mide ağrısı oluyorsa buna “nosebo etkisi” denir.  Emosyonel durumla yakından ilişkisi olan fibromiyalji ve migrenin arasında birbiri ile ilişkili plasebo çalışmalarında, nosebo etkisi konusunda da ciddi verilere ulaştık.

Bir Fibromiyalji çalışmasında Plasebo etkili ilaçlar kullanılırsa, bu çalışmaya katılan hastaların %11’inin yan etkilerden dolayı plasebo ilaçlarını bırakmak zorunda kalır. Migren hastalarıyla yapılan bir diğer çalışmaysa bu oran %4’ü buluyor. İlginç olan ise gerçekten hiçbir etkisi olmadan bu plasebo ilaçların, bu testlerde ciddi ciddi sanılan bu yan etkileri yaşaması.

Plasebo denilen boş ilaçlarların, beynin gerçek olduğuna kandırılarak uygulanıyor ve bunu hasta bilmiyor

Nosebo etkisi neden zararlı?

Tüm plasebo çalışmalarında plasebo ilaçların yan etkileri yani nosebo etkisi nedeniyle ilaç bırakma oranları %4-%26 arasında değişiyor. Başka bir klinik çalışmada iyi huylu prostat büyümesi olan hastalar üzerinde Finasteride isimli bir ilacın etkinliği deneniyor. Hastalardan bir gruba ilacın seksüel fonksiyon bozukluğu yapabileceği anlatılıyor, diğer gruba ise bu yan etki hakkında hiç bir bilgi verilmiyor. Bilgilendirilen grupta söz konusu yan etki %44 oranında ortaya çıkıyor. Buna karşılık bilgilendirme yapılmayan grupta oran %15’de kalıyor. Yani bir anlamda hastalara yan etki anlatılarak bu yan etki onların “akıllarına düşürülmüş” oluyor. Yani anlattığınız hikayeye zihniniz inanırsa, bedeninizi de inandırıyor.

Nosebo etkisinin, ilk görünüşte eğlenceli olsada bilimsel olarak hem plasebo hem de nosebo etkisinin karmaşık ve zihnin bedenle oyunu o kadar da kolay değildir. Tıbbi olarak plasebo-nosebo etkisi öncelikle çözülmesi gereken bir konudur.

Konunun ikinci önemi ise bu ilişkinin hem klasik hem de alternatif tıp alanında yarattığı sosyal ve ekonomik etki. Bir örnek vermek istiyorum. Laktoz intoleransı bir disakkaridaz enzim eksikliği ve karında şişkinlik, ağrı, bulantı gibi bulgularla seyreden bir hastalık. Bu kişiler süt ve süt ürünlerini tüketmemesi ve özellikle aldığı besinlerin içeriğinde laktoz  olmayan bir beslenme modeli seçmesi lazım. Laktoz intoleransının sıklığı genel olarak bakarsak dünyada %70-75 oranına ulaşıyor. Yani her 4 kişiden 3’ünde laktoz intoleransı saptanıyor.

İtalya’daki bilim insanlarının laktoz intoleransıyla ilgili olarak bir test yaptılar. Laktoz intoleransı olan ve olmayan 2 grup üzerinden yapılan deneyde, aslında şeker vererek laktoz verdikleri söylendi. Laktoz intoleransı olan grup içinde %44, Laktoz intoleransı olmayan grupta ise %26 oranında bu hastalıkta görülen karında şişkinlik, bulantı gibi bulgular görülmüş. İnsan beynini aldatıp, beyninde vücudu aldatması olan nosebo etkisi ciddi tehlike değil mi?

Eğer insanlar zihinlerini ve bedenlerine hükmedebiliyorsa, insan zihni ele geçirilerek, yalancı bir hastalık varmış gibi kandırabilir misiniz? Yada böyle bir hastalık yokken sanki böyle bir hastalık varmış gibi teavi edilmesi gibi iyileştirme metodu satılırsa? Yada klasik ve alternatif tıp, insanları iyileştiriyoruz diye plasebo ve noseboyu kullanıyor olabilirler mi? Bu soruların cevabı ihtimalle ileriki zamanlarda daha net cevaplarını görebileceğiz.

Plasebo etkisi biyokimyasal olarak da tespit edilebiliyor

Ne ilginçtir ki Plasebo (etkisiz ilaç) etkisi en şiddetli ağrıları dindirebildiği gibi Parkinson semptomlarını da hafifletebiliyor veyahut da uyuşturucu olmadan uyuşturucu etkisi yapabiliyor.
Üstelik de bu hastaların etkisiz ilaç aldıklarını bildiklerinde bile işliyor. Araştırmacılar katılımcıların beyinlerinde de önemli değişimlerin saptanabildiğini gösteriyor. Fakat Plasebo etkisinin ne gibi fizyolojik değişimlere yol açtığı bugüne kadar sadece kısmen araştırılmıştı.

Alman araştırmacı Karin Meißner, şimdi bulantıya karşı uygulanan bir Plasebo tedavisinin bedende salgılanan proteinleri nasıl değiştirdiğini araştırdı. Araştırmacılar katılımcıları bulantıya
sebep olabilecek görsel bir uyarının etkisinde bırakmtılar. Daha sonra ise bu sözde vektör uyarıya verilen tepki ölçüldü. Ayrıca katılımcılara semptomlar soruldu, mide etkinlikleri ölçüldü ve proteomik analiz için kan örnekleri alındı.

Ertesi gün ise asıl Plasebo testi yapıldı. Katılımcılardan bazılarına bulantıya karşı kullanılan bir akupunktur tedavisi olan TENS cihazıyla stimülasyon akımı tedavisi uygulanırken, ikinci gruba etkisiz bir akımdan oluşan Plasebo tedavisi uygulanmış. Ve yeniden kan örnekleri alındı, mide etkinliği kontrol edildi. Bu şekilde Plasebo tedavisinin bulantıyı engellediği ve bu iyileşmenin mide reaksiyonunda da görüldüğü anlaşıldı. Kan örneğinde ise bu iyileşme 74 proteindeki değişimle tespit edildi.

Anlaşıldığı üzere Plasebo tedavisi bu hızlı bağışıklık yanıtını baskılıyor. Dahası her şeyden önce empatik davranış ve bağlanmada önemli bir rol oynayan uyarıcı maddeler olan nöropeptitler de artıyor. Bu da empatinin Plasebo etkisini güçlendirdiğine dayanan eski araştırma sonuçlarıyla örtüşüyor. Çalışma, Plasebo etkisinin psikolojik veya sübjektif bir his olmanın ötesinde olduğunu göstermesi açısından önemli ve bu nedenle de klinik araştırmaların değerlendirilmesinde de yardımcı olacak diyor uzmanlar.

Kaynak: Molecular classification of the placebo effect in nausea, PLOS One, 23.09.2020.

Ayrıca bakınız

• Hipnoz nasıl çalışır? Hipnotize edilebilir misiniz?