Sivrisinekle mücadele için yapılan yüzyılın en büyük biyolojik deneyi

Sivrisineklerin insana verdiği zararlardan dolayı milyonlarca kişi öldü. Malaria yada Sıtma hastalığı bile hala ölümcül olarak devam ediyor. Artık belki bu sorun son bulacak. Bilim insanları sivrisineklerle mücadele için çok önemli bir deney uygulayacak. Sivrisinekle mücadele için yapılan yüzyılın en büyük biyolojik deneyi ile şimdiye kadar Sivrisineklere karşı Genetik savaş ile Sivrisinekle mücadelede çığır açacak gibi görünüyor.

Sivrisinekle mücadele için yapılan yüzyılın en büyük biyolojik deneyi

Sivrisinekler, yaz aylarında birçok insanın korkulu rüyası. Kimisi basit bir ısırıkla sadece kaşıntı yaparken kimisi de hastalık taşıyabiliyor. Bazı ülkeler buna karşı aktif mücadele yürütüyor: ABD’nin Florida eyaletindeki Florida Keys adalar grubunda ilginç bir deneye izin verildi. 750 milyondan fazla genetiği değiştirilmiş sivrisineği Florida Keys’e salma planı, bölge halkı ve çevreci gruplarından oluşan bir koalisyona karşı resmi makamlardan nihai onayı aldı.

Uluslararası Teknoloji Değerlendirme Merkezi ve Gıda Güvenliği Merkezi politika direktörü Jaydee Hanson, “Yetkililer, ulusumuzun ve Florida eyaletinin karşı karşıya olduğu Covid-19 salgını ve iklim değişikliği gibi tüm acil krizlere karşın bir tür Jurassic Park deneyi için vergilerimizi ve hükümet kaynaklarını kullandı,” diyerek kararı eleştirdi.

Son olarak Monroe bölgesinin “Sivrisinek Kontrol Bölgesi” izniyle birlikte plan devreye girdi. Hanson, “Nelerin ters gidebileceğini bilemiyoruz, çünkü ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) yasadışı bir şekilde çevresel riskleri titizlikle analiz etmeyi reddetti. Şimdi bu deney, riskler daha fazla gözden geçirilmeden devam edebilecek,” diye ekledi.

Mayıs ayında EPA tarafından onaylanan pilot proje, genetiği değiştirilmiş bir sivrisinek, Aedes aegypti’yi kontrol etmek için böcek ilacı püskürtmeye uygun bir alternatif olup olmadığını test etmek amacıyla tasarlanmıştı. Adı geçen sivrisinek; zika, dang humması, chikungunya ve sarı humma gibi birçok ölümcül hastalığı taşıyan bir sivrisinek türü olarak biliniyor.

Sivrisineklerle Genetik savaş

OX5034 adlı genetiği değiştirilmiş sivrisinek, dişi sivrisineklerin yumurtadan çıkmadan ve insanları ısırarak hastalığı yaymaya yetecek büyüklüğe ulaşmadan larva aşamasında kontrol altına alacak şekilde kullanılacak. Bilindiği üzere sadece dişi sivrisinekler, yumurtalarını olgunlaştırmak için kana ihtiyaç duyuyor. Erkek sivrisinekler ise sadece nektarla besleniyor ve hastalık taşıyıcısı değiller.

Genetiği değiştirilmiş organizmayı (GDO) geliştiren İngiliz merkezli şirket Oxitec’e göre, sivrisinek 2021’den itibaren Harris County, Texas’ta da serbest bırakılmak üzere federal onay aldı. Şirket, EPA’nın genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin insan ve çevre sağlığı üzerindeki etkisini yıllarca araştırdıktan sonra Oxitec’in talebini kabul ettiği ifade ediyor.

Oxitec CEO’su Gray Frandsen, “Bu heyecan verici bir gelişme, çünkü on yıldan fazla bir süredir birçok ülkede, toplulukları dang humması, Zika, sarı humma ve diğer vektör kaynaklı hastalıklardan korumak isteyen yüzlerce tutkulu insanın çığır açan çalışmasını temsil ediyor.” diye belirtiyor.

Buna karşın Harris County Halk Sağlığı Merkezi’nden iletişim uzmanı Sam Bissett, Teksas için eyalet ve yerel onayın henüz verilmediğini söylüyor. Bissett, CNN’e verdiği demeçte, “Şu anki odak noktamız, sadece Covid-19 salgınıyla ilgili çabalarımızdır.” ifadelerini kullanıyor.

Aedes aegypti sivrisinek türü

İki eyalette de tartışmalar büyüyor

Florida eyaletindeki yetkili kurumlar ise projeyi oybirliğiyle onayladıktan sonra “Deneysel Kullanım İzni” çıkardı. Ancak bu onayı almak on yıldan fazla zaman aldı ve onayın alınış şekli de tartışmalı. 2009 ve 2010 yıllarında, Aedes aegypti tarafından yayılan yerel dang humması salgınları, Florida Keys Sivrisinek Kontrol Bölgesi’ni yeni seçenekler için çaresiz bıraktı. (2018 yılında Tayland’a yerleşen oyuncu Leyla Bilginel’de Aedes aegypti sivrisinekten bulaşan Dengue virüsü (yada Dang virüsü, dang hummasının nedeni) kapmıştı, ölümle burun buruna kalmıştı).

Çünkü geniş çaptaki bir çabaya rağmen Aedes aegypti sivrisinek türünü, böcek ilacı ile kontrol altına almaya yönelik yerel kontrol çabaları büyük ölçüde etkisiz kaldı. Ve aynı zamanda maliyetliydi. Aedes aegypti, sivrisinek nüfusunun sadece %1’ini oluşturmasına rağmen Florida Keys Sivrisinek Kontrol Merkezi, onunla savaşmak için yılda 1 milyon dolardan fazla bütçe ayırıyor, ki bu toplam bütçelerinin onda biri. Merkez, 2012’de Oxitec’ten yardım istedi.

Şirket, OX513A adında, antibiyotik tetrasiklin içeren suda yetiştirilmediği sürece yetişkinlikten önce ölmek üzere programlanmış bir erkek sivrisinek geliştirdi. Oxitec’e göre OX513A sivrisineği, Cayman Adaları, Panama ve Brezilya’da sahada test edildi ve büyük bir başarı oranı bildirdi. İddiaya göre, Brezilya’nın kentsel bir bölgesinde yapılan bir deneme, Aedes aegypti’yi % 95 oranında azaltmıştı.

Ancak Florida Keys’te sivrisineğin “yolda olduğu” haberi yayıldığında halkın tepkisi sert oldu: 100.000’den fazla kişi, teklife karşı bir Change.org dilekçesi imzaladı ve bu sayı bugün 250.000’e yaklaştı.

İnsan sağlığı ve çevre üzerindeki etkileri bilinmiyor

Kampanyada şu ifadelere yer verildi: “Oxitec şirketi, Florida Keys ve Texas’ı bu mutant böcekler için bir test alanı olarak kullanmak istiyor. Bu GDO’lu sivrisinekler, Florida Keys ve Texas gibi hassas ekosistemler için büyük riskler oluşturabilir ve halk sağlığı ile güvenliği için ciddi risk oluşturabilir.  Ayrıca bir insan deneyinin parçası olmayı kabul etmiyoruz ve GDO’lu sivrisinekleri istemiyoruz. Bu GDO’lu sivrisinekler, E-Coli bakterileri, herpes-simpleks virüsü ve diğer bileşenlerle oluşturuluyor. Bu, çok az bilgi içeren çok erken bir teknolojidir, bu sebeple birçok sorunun yanıtlanması gerekir.”

EPA, sivrisineğin hem insan sağlığı hem de çevre üzerindeki etkisini araştırmak için yıllarını harcamış ve halkın da çalışmalara katkısı için zaman tanınmıştı. Ancak değerlendirmenin tam ortasında Oxitec ikinci nesil bir teknoloji geliştirdi ve ilki için ortaya koyduğu uygulamayı geri çekti. Çevre grupları, genetiği değiştirilmiş erkek genlerinin, bölgedeki yabani popülasyona yayılmasının, sivrisineklerle beslenen tehdit altındaki ve nesli tükenen hayvanlar listesinde olan kuş, böcek ve memeli türlerine potansiyel olarak zarar verebileceğinden endişe ediyor.

Friends of the Earth’ün Gıda ve Teknoloji Programı Yöneticisi Dana Perls, geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin serbest bırakılması, Floridalıları, çevreyi ve nesli tükenmekte olan türleri gereksiz yere risk altına sokacak” ifadelerine yer verdi.

Ayrıca bakınız

• Vektörlerle Bulaşan Hastalıklar Nelerdir?
• Hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar nelerdir? Belirtileri ve Tedavisi